«پند نامه پزشكي علي بن عباس اهوازی»
بنام خداوند بخشنده مهربان
"هرکه بخواهد پزشک دانشمندی گردد باید به پندهای بقراط حکیم که در زمان خود برای پزشکان گفته پیروی نماید. نخستین موعظت آن است که ستایش پروردگار و فرمانبرداری خداوند عزو جل را به جای آرند و پس از آن استادان خود را بزرگ دارند و در خدمت و سپاسگزاری و گرامی داشتن آنان همت گمارند. همچنانکه در حق پدر ومادر خود احترام و نیکی می کنیدو آنان را در دارایی خود شریک می دانید باید در حق استادان نیز چنان کنید. فرزندان استادان را نسبت به خود برادر بدانید وهرکه بخواهد طب بیاموزد و استحقاق آن راداشته باشد بدون اجر و مزد و شرط و امید تلافی به آنها یاد دهید وآنان را به منزله فرزندان خود و معلمینتان بشمارید و مانع شوبد که مردمان پست این علم شریف را فرا گیرند.
پزشک باید در درمان بیماران و حسن تدبیر و معالجه آنان چه با غذا و چه با دارو بکوشد ومنظورش از درمان استفاده و پول پرستی نباشد و بیشتر اجر و ثواب را در مد نظر داشته و هیچ گاه داروی خطرناک به بیمار ندهد و توصيه آن را نیز به بیمار ننماید و مریض را به چنین داروها نه دلالت کند و نه از آن سخنی راند. از تجویز داروهای سقط کننده جنین پرهیز نماید و آنها را به احدی معرفی نکند.
پزشك باید پاک و با کیش و خداپرست و خوش زبان و نیکو روش باشد و از هر ناپاکی و پلیدی و گناه دوری جوید. و با نظر بد به زنان چه بانو و چه کنیز نگاه نکند و به منزل آنان جز برای درمان و معالجه وارد نشود. طبیب باید راز بیماران را محفوظ دارد و از افشا سر آنها به خودی و بیگانه دوری جوید، چراکه بسیاری از بیماران بیماری خود را از پدر و مادر و کسان خود مستور و مکتوم می دارند ولی آن را به طبیب می گویند (ماننده دردهای رحمی و بواسیر و امثال آنها). پس طبیب باید از خود بیمار در کتمان بیماری بیشتر دقت نماید.
بر پزشک است که در جمیع احوال برآنچه که بقراط حکیم فرموده رفتار نماید و رحیم و پاک چشم و مهربان و خیر رسان و خوش زبان باشد و در درمان بیماران به خصوص مسکینان و فقرا به جد کوشد. در فکر سود و اجر از این دسته نبوده بلکه اگر ممکن شود دارو را از کیسه خود به بيماران بدهد و اگر این کار ممکن نگردد به درمان آنها پرداخته شب و روز به بالینشان حاضر شود. مخصوصا اگر بیماری آنها حاد و تند باشد. چراکه بیماری های حاد زود تغییر و دگرگونی پیدا کند.
برای پزشک شایسته نیست به خوش گذرانی ، تنعم و لهو ولعب مشغول باشد و ملول نگردد بلکه خود را مجبورنماید که هرچه می خواند یاد گیرد وحتی مطالب را در آمد و رفت متذکر شود و آنچه را که محتاج است چه علمي و چه عملي در ذهن خود فراگیرد تاهمیشه محتاج مراجعه به کتاب نداشته باشد. به علت آنکه گاهی اتفاق افتد کتب را آفت رسد. باید مطالب را در جوانی آموخت به دلیل آنکه نگاهداری و حفظ آنها در این موقع از پیری که مادر فراموشی است آسانتر میباشد.
طالب علم طب باید پیوسته در بیمارستان ها و محل بیماران در خدمت استادان دانشمند و پزشکان حاذق به کارهای بیماران و احوال آنان پردازد تا در مصاحبت و خدمت این استادان و پزشکان زبردست از عوارض و احوال بیماران آنچه که خوانده است یادگرفته از نیکی و بدی فرجام بیماری ها آگاه شود اگر چنین کند در این صناعت به مقامی بلند می رسد.
بنابراین اگر کسی بخواهد طبیبی حاذق وفاضل باشد باید بدین دستورها رفتار کند و این پندها را در گوش داشته به صفات اخلاقی که ذکر شد خوی گیرد و در عمل کردن بدان ها سستی نورزد و کوچک نشمارد. اگر بدین رویه رفتار نمود درمانش در بیماران موثر خواهد گشت و مردم بدو اعتماد نموده و به او خواهند گروید و او نیز به دوستی و ذکر خیر آنان نایل شده واز سوي مردم منتفع خواهدشد. خداوند متعال از همه داناتر است."
بررسي تأثير آموزش اصول اخلاق پرستاري بر حساسيت اخلاقي در تصميم‌گيري پرستاران بيمارستان‌هاي تأمين اجتماعي استان كرمان سال 1389مجيد حسن پور ، محمدعلي حسيني ، مسعود فلاحي خشكناب ، عباس عباس زاده
آموزش اخلاق حرفه اي در کارآموزان و کاورزان بخش زنان با شيوه حل مسئله (PBL) و گزارش موارد خطاهاي باليني(P)
الهام مبشري، سپيده بخشنده نصرت، الهام کاشفي، فرانک گلعلي پور، افسانه تابنده، اکرم ثناگو، ليلا جويباري، سيما کلاهدوز، ليلا پاداش
دانشگاه علوم پزشکي گلستان
مقدمه: تربيت نيروي انساني متخلق به اخلاق اسلامي و حرفه اي به عنوان يک هدف محوري در حوزه ي آموزش نقشه جامع ذکر گرديده است و مسئولين آموزشي همواره بر اولويت و اهميت رعايت و ترويج اخلاق حرفه اي توسط کليه دست اندرکاران آموزش علوم پزشکي و دانشجويان و دانش آموختگان تاکيد مي نمايند. هدف از اين مقاله معرفي برنامه آموزش اخلاق حرفه اي در فراگيران بخش زنان به شيوه ي حل مساله با استفاده از گزارش مورد خطاهاي باليني مي باشد.
روش کار: در اين برنامه آموزشي کليه خطاهاي بالين از قبيل مرگ مادر، شکايات پزشکي قانوني مرتبط با بخش زنان، خطاهاي بالين گزارش شده که توسط تيم هاي پرسشگري در تمام سطوح جزييات آن کاملا بررسي شده و به صورت گزارش مورد در دفتر آموزش باليني گروه موجود مي باشد توسط يکي از اعضاي هيئت علمي گروه زنان و برخي گروه هاي مرتبط از قبيل داخلي، جراحي ، نورولوژي، پاتولوژي، به صورت کنفرانس علمي با وسايل کمک آموزشي به کارورزان و کارآموزان داده مي شود و از آنها خواسته مي شود نکات اخلاق حرفه اي پزشکي موجود در گزارش مورد را يافته و يادگيري خود را مطابق هفت مرحله حل مسأله اخلاق حرفه اي پزشکي مديريت نمايند.
نتايج: تمامي دانشجويان شرکت کننده در اين برنامه معتقد بودند که اين فرايند آموزشي باعث، يادگيري صفات و مشخصه پزشک، يادگيري بايد و نبايدهاي اخلاقي، آشنايي با اصول اخلاقي حاکم بر شغل و حرفه خود، رشد اخلاق حرفه اي، برنامه ريزي براي موفقيت در اخلاق حرفه اي و بررسي چراسيي رعايت نکردن اين اصول مي شود. رشد تعهد کاري و اخلاق حرفه اي، شناسايي دلايل وجود ضعف در رعايت اصول اخلاق حرفه اي و نيز راه کارهاي مقابله با آن نيز از ساير يادگيري ها در اين روش از ديد دانشجويان بوده است.
نتيجه گيري : استفاده از گزارش موارد خطاهاي باليني در آموزش مسايل باليني در آموزش مسايل اخلاق پزشکي امري قابل دسترس و موثر مي باشد. اگرچه آناليز گزارش موارد خطاهاي بالين مي تواند منجر به شناسايي کساني شود که در اين خطا نقش داشته اند.لذا احتمال بروز مشکلات اخلاقي از نظر رازداري و فاش شدن هويت افراد وجود دارد اما با آموزش هوشمندانه اساتيد و هدايت دانشجويان در اين خصوص مي تواند مانع بروز مشکل شود.
واژه هاي کليدي: اخلاق حرفه اي ، خطاهاي بالين، حل مساله، دانشجوي پزشکي
مردی با ظاهر و برخوردی موجه با در دست داشتن مدارک پزشکی دختری 21 ساله به درمانگاه مراجعه کرده است. دختر ایشان به لنفومای هوچکین مبتلاست، اما طبق خواسته پدرش به او گفته شده بیماریش خوش خیم است و 100 درصد بهبود خواهد یافت.
پدر از شما می خواهد چیزی از ماهیت بدخیمی و پیش آگهی بیماری, به دخترش گفته نشود. نمی خواهد با گفتن حقیقت روحیه دخترش برای پیگیری درمان از دست رود.
اين case يک چالش اخلاقي است. حقیقت گویی برای حفظ مناسبات با بیمار ضروري است. در اين موقعيت چه مي کنيد؟
1. اطلاعات پزشکی بیمار را با وی در میان می گذارید.
2. به پدر قول می دهید که چیزی از پیش آگهی بیماری به دخترش نگویید.
3. در صورت اصرار بيمار، به او اطلاعات لازم را مي دهيد.
شما در اين موقعيت چه مي کنيد؟
نظر بدهيد
مباحث فراواني در اخلاق، به طور كلي، اخلاق رهبريت، مديريت و مناصب ويژه ،به طور خاص، در نهج‌البلاغه مطرح گرديده است. امام علي(ع) ملاك نهايي اخلاق را خدا مي‌داند و به همين دليل توصيه اساسي حضرت، تقوي است. لذا در مواضع مختلف و به طور مكرر به آن تذكر مي‌دهند.
اما مسأله تحقيق حاضر بررسي ملاك نهايي اخلاق نيست، بلكه بحث از مبناي اخلاق حرفه‌اي است.حضرت امير(ع)مبناي ارتباط و رفتار ارتباطي اخلاقي را حفظ و رعايت حقوق مردم دانسته و در مواضع مختلف بر آن تأكيد مي‌ورزند، به گونه‌اي كه جايگاه اجتماعي افراد را به ويژه در مشاغل و مناصب مختلف بر آن استوار مي‌نمايند.
امام علي(ع) مسئوليت‌پذيري فرد را در رفتار ارتباطي نسبت به همه افراد اعم از دوست و دشمن، رفيق و بيگانه، مومن و كافر و حتي با محيط و ساير موجودات را مبتني بر مسوليت در برابر پروردگار مي‌نمايند:اي مردم تقوي پيشه كنيد، زيرا در پيشگاه خداوند مسئول بندگان خدا، شهرها و خانه‌ها و حيوانات هستيد.اين مسئوليت‌پذيري در واقع چيزي جز رعايت حقوق غير نيست.
حضرت در مواضع مختلف به ويژه در نامه‌هاي اداري و دستورالعمل‌هاي حكومتي و مديريتي به بيان دقيق وظايف كارگزاري خود پرداختهاند كه مبين حقوق مردم و اهميت رعايت آن است. حضرت با هدف ايجاد دستگاه مسئولانه و متعهدانه در كارگزاران خود نسبت به رعايت حقوق مردم و انجام وظيفه، رعايت حقوق مردم را رعايت حقوق الهي معرفي كرده، رضايت الهي را در گرو آن مي‌داند و در مواضع متعدد بيان مي‌كنند كه اين مسئوليت در قبال مردم در واقع، مسئوليت در قبال خداست؛ به اين معنا كه در قيامت نسبت به اداي حقوق مردم از سوي خداوند متعال مورد سئوال قرار خواهيد گرفت.حضرت در نامه به فرماندار مصر (محمد بن ابي‌بكر)پس از توصيه به رفتار با مهرباني و نرمي و رعايت عدالت و تساوي نسبت مردم مي‌فرمايند:خداوند از شما بندگان درباره اعمال كوچك و بزرگ، آشكار و پنهان خواهد پرسيد.
همچنين حضرت به اشعث بن قيس، فرماندار آذربايجان، در مورد استفاده ناروا از بيت‌المال هشدار داده و بيت‌المال را مال خدا مي‌داند و مي‌فرمايد:همانا پست فرمانداري براي تو وسيله آب و نان نبوده، بلكه امانتي در گردن توست، در دست تو اموالي از ثروت‌هاي خداي بزرگ و عزيز است و تو خزانه‌دار آني.
حضرت در عهدنامه مالك‌اشتر ضمن بيان اينكه خداوند فرمانداري مصر را وسيله‌اي براي آزمون وي قرار داده است، متذكر مي‌شوند كه تضييع حقوق مردم وستم بر بندگان خدا در واقع ستم به خداست و آن را عامل دگرگوني نعمت‌هاي خدا و كيفر الهي معرفي مي‌نمايند: نسبت به خداوند و نسبت به مردمان و ...انصاف به خرج ده كه اگر به انصاف عمل نكني، ستم نموده‌اي و كسي كه بر بندگان خدا ستم كند، خدا به جاي بندگانش دشمن او بود و ...چيزي چون ستمكاري نعمت خدا را دگرگون نمي‌كند و كيفر او را نزديك نمي‌سازد.
حضرت در حالي كه ظلم و ستم فرد به خود را به جهت ارتكاب به معاصي، قابل بخشش توصيف مي‌نمايند، ظلم و ستمگري برخي از بندگان بر برخي ديگر را بدون مجازات ندانسته و قصاص درتضييع حقوق مردم را سخت توصيف نموده‌اند.
بنابراين حضرت رعايت حقوق مردم را رعايت حقوق الهي و بي‌حرمتي و ستم به آنها را بي‌حرمتي و ستم به خدا دانسته‌اند. ايشان در اولين خطبه خود در آغاز خلافت‌شان فرموده‌اند: خدا حرمت مسلمان را بر ديگر حرمت‌‌ها برتري داده و حقوق مسلمانان را با اخلاص و يگانه پرستي پيوند داده ،پس مسلمان كسي است كه مسلمان از دست و زبان او آزاري نبينند.اخلاص و توحيد، ضامن اجرايي حقوق مسلمانان است.اعتقاد به توحيد و خداپرستي خالصانه ما را به رعايت حقوق مسلمين دعوت مي‌نمايد و مانع تضييع حقوق می‌گردد. از عهده حق خدا برآييد با گزاردن آنچه بر شما واجب دانسته و انجام وظيفه‌هايي كه بيان كرده و بر شما نگاشته است.
و هنگامي كه حضرت ،به تفصيل، به بيان حقوق متقابل مردم (از جمله حقوق متقابل رهبر و مردم)می‌پردازند، صراحتاً اين حقوق را حق الهي دانسته و خداوند را واجب كننده اين حقوق معرفي كرده‌اند.
پس خداي سبحان برخي از حقوق خود را براي بعضي از مردم واجب كرد و آن حقوق را در برابر هم گذاشت.و در ميان حقوق الهي، بزرگترين حق، حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است، حق واجبي كه خداي سبحان بر هر دو گروه لازم شمرده و ... يكي از واجبات الهي، يكديگر را به اندازه توان نصيحت كردن و ياري دادن به يكديگر است.
رعايت حقوق مردم به مفهوم راضي نمودن مردم نيست و نبايد رعايت حقوق مردم را به مفهوم رضايت مردم تقليل و تحويل كرد؛ زيرا آنچه مبناي اخلاق است، حقوق مردم است و نه صرف رضايت آنها. آنچه ملاك اخلاق است، رضايت الهي است.
حضرت در مواضع مختلف به اين ملاك نهايي تاكيد مي‌كنند كه رضايت الهي با اداي حقوق مردم كسب ميشود و نه با راضي كردن آنها.ايشان صراحتاً بر اداي حقوق تاكيد مي‌نمايد و متذكر مي‌شوند كه رضايت يا عدم رضايت مردم مانع اداي حقوق نشود.
نكته بسيار قابل توجه در نهج‌البلاغه، خطبه‌ها و نامه‌هايي است كه بيانگر اهتمام حضرت به آشنا كردن عموم مردم و همچنين افراد كارگزاران و نيروهاي حكومتي خود در مناصب و مشاغل مختلف با حقوق، وظايف و حيطه مسئوليت‌هاست.
از‌آنجا كه در ديدگاه حضرت رعايت حقوق مردمان و اداي آن پس از رضايت الهي بالاترين ارزش‌ها را دارد، از ابتداي برعهده گرفتن خلافت به شناسايي و تبيين آن پرداختهاند.تبيين حقوق را از جمله حقوق و رعايت آنها مبسوق به شناسايي آن است. ازاين رو، حضرت صرفاً به فرمان عام و مطلق اداي حقوق اكتفا نكرده‌اند، بلكه به تفصيل و به نحوي دقيق، به تبيين حقوق خود به عنوان زمامدار و رهبر و همچنين تبيين حقوق مردم به عنوان رعايا و مامومين، و وظايف و مسئوليت‌هاي مشاغل و مناصب مختلف و كارگزاران و ماموران حكومتي اقدام كرده‌اند.
مردم مرا بر شما حقي است و شما را بر من حقي، بر من است كه خيرخواهي را از شما دريغ ندارم و حقي را كه از بيت‌المال داريد، بگزارم و شما را تعليم دهم تا نادان نمانيد و آداب آموزم تا بدانيد. اما حق من بر شما اين است كه به بيعت وفا كنيد و در نهان و آشكارا حق خيرخواهي را ادا كنيد و چون شما را بخوانم، بياييد و چون فرمان دهم، بپذيريد و مردم حق دارند كه نصيحت كنند و اعتراض و انتقاد نمايند و فرمانبرداري كنند.
بنابراين حقوق سياسي، مالي، تربيتي و آموزشي از حقوق مسلم مردم است كه حضرت به تبيين آنها پرداخته، تحقق آنها را در حكومت خود خواستار شده است؛ يعني حضرت در تلاشند كه ضمن آشنايي مردم با حقوق خود، و كارگزاران و مسئولين با وظايف خود، حكومتي را اداره كنند كه در آن حق برپا داشته شود. به دليل تفصيل عبارات حضرت، از نقل آنها خودداري كرده، به ذكر چند نكته مهم اكتفا ميشود:
§ بيان دقيق حقوق و مشخص نمودن وظايف و مسئوليت‌هاي خود، حقي است بر عهده زمامدار و دستگاه حكومت.
§ حضرت دقيقاً به اين مساله اهتمام مي‌ورزيد و از هر فرصتي براي تبيين حقوق استفاده مي‌كرد، اعم از خطبه‌ها يا نامه‌ها و مكتوبات حكومتي به واليان و ماموران حكومتي.
§ اين حقوق را حقوق افراد، به تنهايي، معرفي نكرده‌اند، بلكه به تبيين حقوقي كه برعهده هر شغل و حرفه و منصبي مي‌آيد، پرداختهاند.
§ كل دستگاه حكومت را مسئول در قبال مردم شناخته‌اند و در آنچه فرد به عنوان كارگزار انجام مي‌دهد، ساير كارگزاران از جمله خود را نيز مسئول دانسته‌اند.
§ لذا خود دقيقاً، انجام وظايف ماموران خود را پيگيري كرده، بر اداي حقوق مردم مراقبت نموده و حتي نحوه انجام وظايف را تذكر داده و رعايت اصول اخلاقي در آن را خواستار شده‌اند.
§ به کم‌ترین بي‌توجهي و تضييع حق از سوي كارگزاران خود حساس بوده، خود را مسئول دانسته‌اند و به دنبال احقاق حق بوده‌اند.
§ حقوق را منحصر به حقوق آدميان نكرده، بلكه به حقوق محيط و حتي حيوانات نيز توجه داشته و به تبيين و معرفي آنها پرداخته و بر مراعات آن دقت كرده‌اند.
§ حقوق را منحصر به حقوق حكومت و پيروان آن حكومت نكرده، به بيان حقوق ديگر حكومت‌ها و حتي دشمن نيز پرداختهاند. ايشان مي‌فرمايند: دشمن را فريب نده... آن كس كه پشت كرده، نكشيد و آن را كه قدرت دفاع ندارد، آسيب نرسانيد ، مجروحان را به قتل نرسانيد.
برگرفته شده از مقاله مباني اخلاق حرفه اي در نهج البلاغه نوشته سلمان ماهيني
در آستانه ی سی و سومین سالگرد پیروزی انقلاب و در خطبه های نماز جمعه تهران؛ رهبر معظم انقلاب در بیانات بسیار مهم،تحلیل جامعی از دستاوردهای انقلاب، شرایط منطقه ای و بین المللی ارائه کردند. رهبر معظم انقلاب در خطبه هاي خود ضمن اشاره به نقاط قوت و ضعف مو جود بيان نمودند: در اين سى و چند سال، زندگى ما تحت تأثير همين خطوط اساسىقرار گرفته است. ما پيشرفتهائى داشتيم، ضعفها و نقصهائى هم داشتيم. پيشرفتهامان رابايد بشناسيم، ضعفهامان را هم بايد بشناسيم. اگر ضعفهاى خودمان را پنهان كنيم،نشناسيم، تجاهل كنيم، اين ضعفها خواهد ماند، نهادينه خواهد شد؛ برطرف نخواهد شد. همه‌ى نقاط قوّت و ضعف را بايد بدانيم.
ايشان ضمن برشمردن نقاط قوت انقلاب اسلامي يکي از اين نقاط قوت را پيشرفتهاي علمي موجود دانستند: نقطه‌ى قوّت ديگر، پيشرفت علمى است. عزيزان من! اين پيشرفت علمى را دست‌كمنگيريد. اين پيشرفتها خيلى مهم است. علم، پايه‌ى پيشرفت همه‌جانبه‌ى يك كشور است. اين حديثرا من يك وقتى خواندم: «العلم سلطان»؛ علم، اقتدار است. هر كس ايناقتدار را داشته باشد، ميتواند به همه‌ى مقاصد خود دست پيدا كند. اين مستكبرانجهانى به بركت علمى كه به آن دست پيدا كردند، توانستند به همه‌ى دنيا زور بگويند. البته ما هرگز زور نخواهيم گفت، اما علم براى ما به عنوان يك پيشرفت حتماً لازماست.
پيشرفتهاى علمى ما در اين مدت سى و چند سال، پيشرفتهاى حيرت‌آورى است. حالافناورى هسته‌اى تصادفاً معروف شده است و همه توجه دارند - هم در كشور، هم در دنيا - ليكن فقط اين نيست؛ فناورى هسته‌اى هست، علوم هوافضا هست، علوم پزشكى هست - خوشبختانه امروز كشور ما حائز رشته‌هاى بسيار مهم و دست‌نيافتنى پزشكى است و كارهاىبزرگ پزشكى در اين كشور انجام ميگيرد - زيست‌فناورى هست، نانوفناورى كه از علومجديد و دانشهاى نوى دنياست، هست؛ سلولهاى بنيادى كه يكى از بزرگترين كارها درعرصه‌ى علم است، هست؛ شبيه‌سازى، ساخت ابررايانه‌ها، فناورى انرژى‌هاى نو،راديوداروهاى مهم و داروهاى ضد سرطان هست؛ و اين فهرست ادامه دارد.
اينهائى كه من عرض ميكنم، رجزخوانى نيست؛ اين گواهىِ مراكز علمى معتبر دنياست. آنها ميگويند سريع‌ترين رشد علمى در همه‌ى دنيا در اين سالها، در ايران اتفاقافتاده است. اين گزارش سال 2011 است كه ميگويد سريع‌ترين رشد علمى در همه‌ى دنيا درايران اتفاق افتاده است. طبق گزارشى كه مراكز علمى معتبر دنيا داده‌اند، رتبه‌ىعلمى اول منطقه، ايران است. ما اين رتبه‌ى اول علمى را براى سال 1404 در نظرگرفتيم؛ هنوز چهارده سال باقى است. همين سال ميلادىِ گذشته گفتند ايران از لحاظرتبه‌ى علمى در منطقه اول است، در دنيا هفدهم. در سطح دنيا رتبه‌ى علمى كشور ماهفدهم است؛ اينها خيلى مهم است. پس يكى از نقاط قوّت ما، پيشرفت علمى است.
در ادامه ايشان به برخي از نقاط ضعف موجود پرداختند:
ما البته ضعفهائى هم داريم؛ اين ضعفها را بايستى از بين ببريم...ضعفهاى ما خطرهائى است كه در سر راه ماست و در اين مدت وجود داشته است و بايد بعدهاجلوى اينها را بگيريم. ....
يكى ديگر از ضعفهاى ما اين است كه ما به موازات علم، به موازات پيشرفتهاى علمى،پيشرفت اخلاقى و تزكيه‌ى اخلاقى و نفسى پيدا نكرده‌ايم؛ اين عقب‌ماندگى است. البتهامروز در مقايسه‌ى با قبل از انقلاب، بمراتب و مراتب بهتر است - در اين هيچ شكىنيست - اما بايد پيشرفت ميكرديم. در علم پيشرفت كرديم، در سياست پيشرفت كرديم؛ بايددر معنويت و در تزكيه‌ى نفس هم پيشرفت ميكرديم. در قرآن هر جا تزكيه و تعليم اززبان پروردگار است، تزكيه مقدم است بر تعليم؛ آن هم تعليم كتاب و حكمت - «يزكّيهم ويعلّمهم الكتاب و الحكمة» فقط يك جا از زبان حضرت ابراهيم، تعليم مقدم است. بنابراين ما از تزكيه‌ى اخلاقى و نفسى غفلت كرديم....
اين ضعفها را بايستى جبران كنيم. اينهاضعفهائى است كه نميشود از آنها گذشت. هم مسئولين، هم آحاد مردم بايد احساس كنندوظيفه دارند اين ضعفها را برطرف كنند. ان‌شاءللَّه بايد از خداى متعال كمك بخواهيمو اين ضعفها را برطرف كنيم. و البته ميشود برطرف كرد؛ اينها بدون ترديد برطرف‌كردنىاست.
ايشان در ادامه به راهکارهايي براي برطرف نمودن نقاط ضعف موجود اشاره مي کنند: و در درجه‌ى اول ايجاد احساس مسئوليت‌پذيرى از اساسى‌ترين كارها در اين زمينه معرفي نمودند. غافل نشدن از مسايل و ارزشهاي اصلي بدليل سرگرم شدن به فرعيات، و حفظ اتحاد وهمدلي، از ديگر نکاتي بودند که ايشان به منظور از بين بردن نقاط ضعف مهم دانستند و اشاره کردندکه کسالت ، كم‌كارى و تنبلى، موجب مي گردد که يك انسان ، يكخانواده بلکه يك كشور و يك ملت تباه شود.
و بيان فرمودند: همه بايد كار كنند؛ كار جهادى.
بر پزشکان لازم است که از پی آمدهای مستقیم اخلاق و رفتار خود با بیماران آگاه باشند. اخلاق نیک و رفتار شایسته آنها، امید، آرامش و اطمینان خاطر به بیمار می بخشد و به او کمک می کند تا هر چه زودتر بهبودی خود را به دست آورد. در مقابل، رفتار نامناسب آنها آثار ناگواری بر روح و جسم بیمار بر جا می گذارد. برای مثال، فرق گذاشتن میان بیماران، احساس سرخوردگی، ناامنی، نگرانی و ترس را در وجود آنها شکل می دهد. ازاین رو، بسیار تأکید می شود که پزشکان بکوشند با همه بیماران اعم از آشنا و غریب، ثروتمند و فقیر و مسلمان و غیر مسلمان، یکسان رفتار کنند.
استادان و مربیان درس اخلاق در دانشگاه ها نیز باید با استفاده از آیه ها، روایت ها، بیان گفتار و کردار بزرگان و یادآوری روش طبیبان و حکیمان برجسته دوره های گذشته و نیز با در اختیار گذاشتن تجربه های ارزشمند خود، در این باره، دانشجویان پزشکی را از مقام و منزلت بیماران آگاه سازند. همچنین ثواب و سعادت نشستن بر بالین بیمار و رسیدگی خالصانه به روح وجسم بیماران را برای آنها تبیین کنند تا از همان نخستین روزهای ادای وظیفه پزشکی خود، رفتار درست و انسانی پزشک با بیمار به طور اصولی شکل بگیرد.
روایت های بسیاری درباره توجه ویژه خداوند به بیماران و سفارش به عیادت کردن از بیماران و برشماری ثواب رسیدگی به آنها، از پیشوایان دینی ما نقل شده است. از جمله این حدیث نبوی است:
در روز قیامت، خداوند متعال بعضی از بندگان را توبیخ و سرزنش می کند
و می فرماید: «بنده من! وقتی بیمار شدم، چرا به عبادت من نیامدی؟» بنده عرض می کند: پروردگارا! تو منزه از آنی که بیمار شوی. خداوند در جواب می فرماید: «برادر مسلمان تو بیمار شد، چرا او را عیادت نکردی؟ به عزت و جلالم سوگند، اگر به عیادت او می رفتی، مرا نزد او می یافتی و نیازهای تو را برآورده می کردم».
از این حدیث درمی یابیم، احترام فرد بیمار تا آن جاست که خداوند، بیماری او را به خود نسبت می دهد و می گوید: من بیمار بودم و به عیادت من نیامدی. در حدیث دیگری درباره ارزشمندی مقام بیمار آمده است: «دعای بیماران در حق عیادت کنندگان، مستجاب است».
پیام متن:
1. رفتار شایسته پزشک با بیمار، آثار مثبت و رفتار ناشایست پزشک با بیمار، آثار منفی بر جسم و روح او می گذارد.
2. با بیمار باید محترمانه رفتار کرد؛ زیرا خداوند، حفظ حرمت بیمار را همانند حفظ حرمت خود می داند.
پدید آورنده : صغری ممبینی
منشور حقوق بيمار
1- بيمار حق دارد در اسرع وقت درمان و مراقبت مطلوب موثر و همراه با احترام كامل را بدون توجه به عوامل نژادي ، فرهنگي و مذهبي از گروه درمان انتظار داشته باشد .
2- بيمار حق دارد محل بستري ، پزشك ، پرستار و ساير اعضاي گروه معالج خود را در صورت تمايل بشناسد.
3- بيمار حق دارد در خصوص مراحل تشخيص، درمان و سير پيشرفت بيماري خود اطلاعات ضروري را شخصاً و يا در صورت مايل از طريق يكي از بستگان از پزشك معالج درخواست نمايد . به طوري كه در فوريت هاي پزشكي اين امر نبايد منجر به تاخير در ادامه درمان و يا تهديد جاني بيماري گردد.
4- بيمار حق دارد قبل از معاينات و يا اجراي درمان، اطلاعات ضروري در خصوص عوارض احتمالي و يا كاربرد ساير روش ها را در حد درك خود از پزشك معالج دريافت و در انتخاب ؟؟ نهايي درمان مشاركت نمايد .
5- بيمار حق دارد در صورت تمايل شخصي و عدم تهديد سلامتي آحاد جامعه طبق موازين قانوني رضايت شخصي خود از خاتمه درمان را اعلام و يا به ديگر مراكز درماني مراجعه نمايد .
6- بيمار حق دارد جهت حفظ حريم شخصي خود از محرمانه ماندن محتواي پرونده پزشكي، نتايج معاينات و مشاوره هاي باليني جز در مواردي كه بر اساس وظايف قانوني از گروه معالج اعلام صورت مي گيرد، اطمينان حاصل نمايد.
7- بيمار حق دارد از رازي داري پزشك و ديگر اعضاي تيم معالج خود ؟؟ به طور باليني افرادي كه مستقيماً بر روند درمان شركت ندارند، موكول به كسب اجازه بيمار خواهد بود.
8- بيمار حق دارد از دسترسي به پزشك معالج و ديگر اعضاي اصلي گروه معالج در طول مدت بستري انتقال و پس از ترخيص اطمينان حاصل نمايد.
منشورحقوق بيمار در ايران
بينش و ارزش
يكايك افراد جامعه متعهد به حفظ و احترام به كرامت انسان ها مي باشند.اين امر در شرايط بيماري از اهميت ويژه اي برخوردار است. بر اساس قانون اساسي توجه به كرامت والاي انساني از اصول پايه نظام جمهوري اسلامي بوده ، دولت موظف است خدمات بهداشتي - درماني را براي يكايك افراد كشور تأمين كند. بر اين اساس ارائه خدمات سلامت بايد عادلانه و مبتني بر احترام به حقوق و رعايت كرامت انساني بيماران صورت پذيرد.
اين منشور با توجه به ارزشهاي والاي انساني و مبتني بر فرهنگ اسلامي و ايراني و بر پايه برابري كرامت ذاتي تمامي گيرندگان خدمات سلامت و با هدف حفظ ، ارتقا و تحكيم رابطه انساني ميان ارائه كنندگان و گيرندگان خدمات سلامت تنظيم شده است.
حقوق بيمار
1-دريافت مطلوب خدمات سلامت حق بيمار است.
-ارائه خدمات سلامت بايد:
1-1)شايسته شان و منزلت انسان و با احترام به ارزش‌ها، اعتقادات فرهنگي و مذهبي باشد ؛
2-1)بر پايه‌ي صداقت، انصاف،ادب و همراه با مهرباني باشد ؛
3-1)فارغ از هرگونه تبعيض از جمله قومي، فرهنگي، مذهبي، نوع بيماري و جنسيتي باشد ؛
4-1)بر اساس دانش روز باشد ؛
5-1)مبتني بر برتري منافع بيمار باشد ؛
6-1)در مورد توزيع منابع سلامت مبتني بر عدالت و اولويت هاي درماني بيماران باشد ؛
7-1)مبتني بر هماهنگي اركان مراقبت اعم از پيشگيري، تشخيص، درمان و توانبخشي باشد ؛
8-1)به همراه تامين كليه امكانات رفاهي پايه و ضروري و به دور از تحميل درد و رنج و محدوديت‌هاي غيرضروري باشد ؛
9-1)توجه ويژه‌اي به حقوق گروه‌هاي آسيب‌پذير جامعه از جمله كودكان،زنان باردار، سالمندان، بيماران رواني، زندانيان، معلولان ذهني و جسمي و افراد بدون سرپرست داشته باشد ؛
10-1)در سريع‌ترين زمان ممكن و با احترام به وقت بيمار باشد ؛
11-1)با در نظر گرفتن متغيرهايي چون زبان، سن و جنس گيرندگان خدمت باشد ؛
12-1)در مراقبت‌هاي ضروري و فوري (اورژانس)، بدون توجه به تأمين هزينه‌ي آن صورت گيرد. در موارد غيرفوري(الكتيو) بر اساس ضوابط تعريف شده باشد ؛
13-1)در مراقبت‌هاي ضروري و فوري (اورژانس)، در صورتي كه ارائه خدمات مناسب ممكن نباشد، لازم است پس از ارائه‌ي خدمات ضروري و توضيحات لازم، زمينه انتقال بيمار به واحد مجهز فراهم گردد؛
14-1)در مراحل پاياني حيات كه وضعيت بيماري غير قابل برگشت و مرگ بيمار قريب الوقوع مي باشد با هدف حفظ آسايش وي ارائه گردد. منظور از آسايش كاهش درد و رنج بيمار، توجه به نيازهاي رواني، اجتماعي، معنوي و عاطفي وي و خانواده‌اش در زمان احتضار مي‌باشد. بيماردر حال احتضار حق دارد در آخرين لحظات زندگي خويش با فردي كه مي‌خواهد همراه گردد.
2-اطلاعات بايد به نحو مطلوب و به ميزان كافي در اختيار بيمار قرار گيرد.
1-2)محتواي اطلاعات بايد شامل موارد ذيل باشد:
1-2-2)مفاد منشور حقوق بيمار در زمان پذيرش ؛
2-1-2)ضوابط و هزينه‌هاي قابل پيش بيني بيمارستان اعم از خدمات درماني و غير درماني و ضوابط بيمه و معرفي سيستم هاي حمايتي در زمان پذيرش ؛
3-1-2)نام، مسؤوليت و رتبه‌ي حرفه‌اي اعضاي گروه پزشكي مسئول ارائه مراقبت از جمله پزشك، پرستار و دانشجو و ارتباط حرفه‌اي آنها با يكديگر؛
4-1-2)روش‌هاي تشخيصي و درماني و نقاط ضعف و قوت هر روش و عوارض احتمالي آن ، تشخيص بيماري، پيش آگهي و عوارض آن و نيز كليه‌ي اطلاعات تأثير‌گذار در روند تصميم‌گيري بيمار ؛
5-1-2)نحوه‌ي دسترسي به پزشك معالج و اعضاي اصلي گروه پزشكي در طول درمان ؛
6-1-2)كليه‌ي اقداماتي كه ماهيت پژوهشي دارند.
7-1-2)ارائه آموزش‌هاي ضروري براي استمرار درمان ؛
2-2نحوه‌ي ارائه اطلاعات بايد به صورت ذيل باشد :
1-2-2)اطلاعات بايد در زمان مناسب و متناسب با شرايط بيمار از جمله اضطراب و درد و ويژگي‌هاي فردي وي از جمله زبان، تحصيلات و توان درك در اختيار وي قرار گيرد، مگر اينكه:
- تأخير در شروع درمان به واسطه‌ي ارائه‌ي اطلاعات فوق سبب آسيب به بيمار گردد؛ (در اين صورت انتقال اطلاعات پس از اقدام ضروري، در اولين زمان مناسب بايد انجام شود.)
- بيمار علي‌رغم اطلاع از حق دريافت اطلاعات، از اين امر امتناع نمايد كه در اين صورت بايد خواست بيمار محترم شمرده شود، مگر اينكه عدم اطلاع بيمار، وي يا سايرين را در معرض خطر جدي قرار دهد ؛
2-2-2)بيمار ميتواند به كليه‌ي اطلاعات ثبت‌شده در پرونده‌ي باليني خود دسترسي داشته باشد و تصوير آن را دريافت نموده و تصحيح اشتباهات مندرج در آن را درخواست نمايد.
3- حق انتخاب و تصميم‌گيري آزادانه بيمار در دريافت خدمات سلامت بايد محترم شمرده شود.
1-3)محدوده انتخاب و تصميم‌گيري درباره موارد ذيل مي‌باشد:
1-1-3)انتخاب پزشك معالج و مركز ارائه‌كننده‌ي خدمات سلامت در چارچوب ضوابط ؛
2-1-3)انتخاب و نظر خواهي از پزشك دوم به عنوان مشاور ؛
3-1-3) شركت يا عدم شركت درهر گونه پژوهش، با اطمينان از اينكه تصميم‌گيري وي تأثيري در تداوم و نحوه دريافت خدمات سلامت نخواهد داشت ؛
4-1-3)قبول يا رد درمان هاي پيشنهادي پس از آگاهي از عوارض احتمالي ناشي از پذيرش يا رد آن مگر در موارد خودكشي يا مواردي كه امتناع از درمان شخص ديگري را در معرض خطر جدي قرار مي‌دهد؛
5-1-3)اعلام نظر قبلي بيمار در مورد اقدامات درماني آتي در زماني كه بيمار واجد ظرفيت تصميم‌گيري مي‌باشد ثبت و به‌عنوان راهنماي اقدامات پزشكي در زمان فقدان ظرفيت تصميم‌گيري وي با رعايت موازين قانوني مد نظر ارائه كنندگان خدمات سلامت و تصميم‌گيرنده جايگزين بيمار قرار گيرد.
2-3)شرايط انتخاب و تصميم‌گيري شامل موارد ذيل مي‌باشد:
1-2-3)انتخاب و تصميم‌گيري بيمار بايد آزادانه و آگاهانه ، مبتني بر دريافت اطلاعات كافي و جامع (مذكور در بند دوم) باشد ؛
2-2-3)پس از ارائه اطلاعات، زمان لازم و كافي به بيمار جهت تصميم‌گيري و انتخاب داده شود.
4-ارائه خدمات سلامت بايد مبتني بر احترام به حريم خصوصي بيمار(حق خلوت) و رعايت اصل رازداري باشد.
1-4)رعايت اصل رازداري راجع به كليه‌ي اطلاعات مربوط به بيمار الزامي است مگر در مواردي كه قانون آن را استثنا كرده باشد ؛
2-4)در كليه‌ي مراحل مراقبت اعم از تشخيصي و درماني بايد به حريم خصوصي بيمار احترام گذاشته شود. ضروري است بدين منظوركليه‌ي امكانات لازم جهت تضمين حريم خصوصي بيمار فراهم گردد؛
3-4)فقط بيمار و گروه درماني و افراد مجاز از طرف بيمار و افرادي كه به حكم قانون مجاز تلقي مي‌شوند ميتوانند به اطلاعات دسترسي داشته باشند؛
4-4)بيمار حق دارد در مراحل تشخيصي از جمله معاينات، فرد معتمد خود را همراه داشته باشد. همراهي يكي از والدين كودك در تمام مراحل درمان حق كودك مي باشد مگر اينكه اين امر بر خلاف ضرورت‌هاي پزشكي باشد.
5-دسترسي به نظام كارآمد رسيدگي به شكايات حق بيمار است.
1-5) هر بيمار حق دارد در صورت ادعاي نقض حقوق خود كه موضوع اين منشور است، بدون اختلال در كيفيت دريافت خدمات سلامت به مقامات ذي صلاح شكايت نمايد ؛
2-5)بيماران حق دارند از نحوه رسيدگي و نتايج شكايت خود آگاه شوند ؛
3-5)خسارت ناشي از خطاي ارائه كنندگان خدمات سلامت بايد پس از رسيدگي و اثبات مطابق مقررات در كوتاه‌ترين زمان ممكن جبران شود.
در اجراي مفاد اين منشور در صورتي كه بيمار به هر دليلي فاقد ظرفيت تصميم‌گيري باشد، اعمال كليه‌ي حقوق بيمار- مذكور در اين منشور- بر عهده‌ي تصميم‌گيرنده‌ي قانوني جايگزين خواهد بود. البته چنان‌چه تصميم‌گيرنده‌ي جايگزين بر خلاف نظر پزشك، مانع درمان بيمار شود، پزشك ميتواند از طريق مراجع ذيربط درخواست تجديد نظر در تصميم‌گيري را بنمايد.
چنان‌چه بيماري كه فاقد ظرفيت كافي براي تصميم‌گيري است، اما ميتواند در بخشي از روند درمان معقولانه تصميم بگيرد، بايد تصميم او محترم شمرده شود
آيين اخلاق پرستاري در جمهوري اسلامي ايران
مقدمه
ارزش ها
راهنماهاي اخلاقي
1- پرستار و جامعه
2-پرستار و تعهد حرفه‌اي
3- پرستار و ارائه خدمات باليني
4- پرستار و همكاران تيم درماني
5- پرستار، آموزش و پژوهش
مقدمه
پيشرفتهاي حوزه دانش و فناوري در مراقبت‌هاي بهداشتي، چالش‌هاي عمده‌اي را پيش روي پرستاران قرار داده است. تمامي پرستاران، صرفنظر از تخصص خود، در فعاليت‌هاي کاري خود با چالش‌هاي اخلاقي مواجه شده، براي تصميم‌گيري در نقش‌هاي سنتي و جديد خود نيازمند دانش فردي و مشاوره گروهي هستند. همگان بر اين توافق هستند كه برخورداري از حساسيت‌هاي اخلاقي يكي از ملزومات عملكرد پرستاران است. مسؤليت‌هاي اخلاقي پرستاران در عملكرد و مراقبت مستلزم اين است كه ايشان از باورهاي خود مطلع بوده، همچنين مباني و اصول تحليل اخلاقي و تصميم گيري به صورت منسجم؛ تدوين شده و در دسترس باشند. آيين‌ها (يا کدها)ي اخلاقي راهنماهاي نظام‌مندي براي شكل دهي رفتار اخلاقي است. . از سوي ديگر، چالش‌هايي كه هر پرستار با آن روبه‌رو است از فرهنگي به فرهنگ ديگر متفاوت خواهد بود.آيين اخلاق در پرستاري به‌طور مستقيم بر عملكرد پرستار در مراقبت از بيمار تمركز دارد . واقعيت اين است كه در انجام هريک از وظائف پرستاري، ممکن است مقولات بحث برانگيز اخلاقي ايجاد شود.
در جامعه ما با فرهنگ والاي ايراني اسلامي، پرستاري بيمار عبادت محسوب مي شود. آيات و احايث متعددي بر ارزش والاي مراقبت از بيماران تاکيد دارند که تجلي آن در حرفه‌ي پرستاري است. نامگذاري روز ولادت حضرت زينب(س) به عنوان روز پرستار افتخاري بزرگ براي اين قشر ارزشمند است كه بر جايگاه والاي آنان صحّه مي‌گذارد. هرچند اصول کلي و ارزشهاي انساني حاکم بر حرفه پرستاري مورد تأييد اسلام است اما با توجه به ظرايف خاص اخلاقي و معنوي که در اخلاق اسلامي مشهود است، موارد ذيل به عنوان مباني ارزشي اسلامي-ايراني در حرفه پرستاري، قابل استناد است:
بنا به آيات کريمه قرآن مرض و شفاء در دست پروردگار متعال است و لذا پرستار در تمام شرايط وظايف محوله را با توکل و استعانت از ذات باريتعالي به انجام مي‌رساند.
همه انسانها از شأن و کرامت والاي انساني برخوردارند و لازم است در هر حالتي مورد احترام قرار گيرند ولي بيمار و يا فرد سالمي که نيازي در رابطه با سلامت خود دارد، شايسته توجه و احترام ويژه اي است. لذا تمامي بيماران، بدون درنظر گرفتن وضعيت اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي، توسط پرستار مورد احترام و حمايت روحي_رواني قرار مي‌گيرند.
حفظ حيات هر انسان در هر جايگاه و موقعيتي که باشد وظيفه هر مسلماني است ولي پرستار بواسطه تقبل مسئوليتي ويژه، در قبال نفس وجان بيمار مسئول خواهد بود. لازم است آيه شريفه (سوره مائده/32) همواره مدنظر باشد که نجات جان يک انسان را برابر با احياء تمام انسانها دانسته است.
تقويت روحي و معنوي بيمار از منظر اسلام در بهبود او تأثير گذار است. لذا وظيفه اخلاقي پرستار است که بيمار را دلداري داده و زمينه را براي پذيرش همراه با طيب نفس بيماري فراهم کند.
در زمان معاصر و در دوره هشت ساله جنگ تحميلي، كشور ما شاهد ايثار و فداكاري عظيم پرستاران در دفاع از كيان ميهن اسلامي بوده است كه الگوها و اسطوره هاي اين دوران ميتوانند الهام بخش ارزشهاي والاي اخلاق پرستاري باشند.
تدوين راهنماي کشوري اخلاق در پژوهش (کدهاي 26گانه) در سال 1378 و راهنماهاي اختصاصي اخلاق در پژوهش (1384) و منشور جامع حقوق بيمار (1388) نمونه‌هايي از اسناد اخلاقي مبتني بر فرهنگ ايراني و اسلامي هستند.اين آيين در راستاي تکميل مجموعه‌ي آيين‌ها و راهنماهاي اخلاقي مرتبط با حوزه‌ي سلامت در جمهوري اسلامي ايران تدوين شده است.
مخاطبان اين آيين عبارت از تمامي شاغلين حرفه‌ي پرستاري در حوزه‌هاي خدمات آموزشي، پژوهشي، مديرتي، بهداشتي و باليني، در تمامي رده‌ها، مي‌باشد.
اين آيين در فواصل زماني مقتضي، مورد تجديدنظر و به‌روز رساني قرار خواهد گرفت. همچنين بايد در برنامه‌هاي آموزشي و بازآموزي پرستاران – در تمامي رده‌هاي تحصيلي و آموزشي – گنجانده شود.
ارزش ها
پرستاران مسووليت دارند در حيطه شغلي خود بر مبناي ارزش هاي حرفه اي تصميم گيري و فعاليت كنند. ارزش ها مفاهيمي هستند که ذاتأ ارزشمندند و توسط فرد يا جامعه مبنا و ملاک درستي و نادرستي اعمال قرار مي گيرند. در حرفه پرستاري نيز، با توجه به جايگاه والاي آن، ارزش هاي حرفه اي توسط انجمن ها و سازمان هاي حرفه‌اي معين شده اند. در كشور ما تعاليم دين مبين اسلام، و نيز قانون اساسي در بسياري از موارد، حدود و مرزهاي عمل را معين مي‌نمايند. ارزشهاي اخلاقي در عين انطباق با مباني ديني، فراملّي و جهان شمول هستند. مهم‌ترين ارزش هايي که در حرفه پرستاري بايد مورد لحاظ قرار گيرد عبارتند از:
1. احترام به مددجو/ بيمار و حفظ شأن و کرامت انساني
2. نوعدوستي و همدلي
3. پايبندي به تعهدات حرفه اي
4. پاسخگويي ، مسووليت پذيري و وجدان کاري
5. عدالت در خدمت رساني
6. تعهد به صداقت و وفاداري
7. حفظ حريم خصوصي بيماران و تعهد به رازداري و امانتداري
8. ارتقاء صلاحيت علمي و عملي به طور مداوم
9. ارتقا آگاهي از مقررات حرفه اي و دستورالعمل هاي اخلاقي و رعايت آن ها
10. احترام متقابل با ساير ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت و برقراري ارتباط مناسب با آنان
11. احترام به استقلال فردي مددجو/بيمار
12. شفقت و مهرباني
راهنماهاي اخلاقي
1- پرستار و جامعه
پرستار بايد:
1. در جهت ارتقاي سلامت جامعه، پيشگيري از بيماري ها، اعاده سلامت و کاهش درد و رنج، کوشش کند و آن را رسالت اصلي خود بداند.
2. مراقبت پرستاري را صرفنظر از نژاد، مليت، مذهب، فرهنگ، جنس، سن، وضعيت اقتصادي-اجتماعي، مسائل سياسي، بيماري جسمي يا روحي-رواني يا هر عامل ديگري ارائه دهد و در جهت حذف بي عدالتي و نابرابري در جامعه بکوشد.
3. مراقبت هاي پرستاري را با رعايت احترام به حقوق انساني و تا حد امكان با در نظر گرفتن ارزش ها، آداب و رسوم اجتماعي، فرهنگي و اعتقادات ديني مددجو/بيمار ارايه دهد.
4. به جامعه در زمينه هاي ارتقاي سلامتي و پيشگيري از بيماري ها آموزش دهد و اين را از مهم ترين مسووليت هاي خود بداند. مراقبت پرستاري و آموزش استاندارد بايد متناسب با فرهنگ، باورها، ارزش‌ها و نيازهاي افراد ارايه شود.
5. به چالش ها و مسايل اخلاقي در محيط جامعه و محيط کار که قداست حرفه پرستاري را مخدوش مي كند توجه و حساسيت داشته، در مواقع لازم راه حل و پاسخ مناسب را پيشنهاد دهد.
6. ضمن همکاري و هماهنگي با ساير افراد، گروه ها و نهادهاي اجتماعي جهت برطرف کردن نيازهاي اجتماعي و رفع مسايل اخلاقي مطرح در حيطه مراقبت هاي سلامت تلاش كند.
7. به گروه ها و افراد آسيب پذير از قبيل کودکان، سالمندان، افراد دچار ناتواني و معلوليت هاي جسمي، بيماران رواني و مانند آن ها توجه ويژه کند.
8. ضمن توجه به سلامت در سطح محلي، در راستاي حصول اهداف سلامت در سطح ملي و جهاني نيز تلاش و همکاري كند.
9. در بحران ها و حوادث طبيعي همچون جنگ، زلزله، سيل، همه گيري بيماري ها و مانند آن ها مسووليت ها و وظايف خود را با درنظر گرفتن احتياطات لازم انجام دهد.
2- پرستار و تعهد حرفه‌اي
پرستار بايد:
1. هنگام اجراي مداخلات پرستاري و تصميم گيري هاي باليني، مسووليت هاي اخلاقي را همانند مسووليت هاي حقوقي و حرفه اي در نظر بگيرد.
2.در حد وظايف و اختيارات خود، در جهت فراهم آوردن محيطي امن و سالم براي مددجو/بيمار کوشا باشد.
3. با حضور به موقع، انجام وظايف حرفه اي به نحو احسن، و ثبت دقيق و کامل مراقبت هاي انجام شده، امنيت مددجو/بيمار را تأمين کند.
4. براساس استانداردهاي حرفه اي حاصل از نتايج تحقيقات معتبر و شواهد موجود، بهترين مراقبت را به مددجو/بيمار ارايه دهد.
5. تمامي مداخلات پرستاري را با حفظ عزت و احترام مددجو/ بيمار و خانواده‌ي او انجام دهد.
6. حداکثر کوشش خود را براي حفظ اسرار بيمار، رعايت حريم خصوصي او، احترام به استقلال فردي و کسب رضايت آگاهانه، به عمل آورد.
7. با شناسايي و گزارش خطاهاي حرفه اي همکاران تيم درماني از بروز صدمات احتمالي به مددجو/ بيمار پيش گيري کند.
8. در صورت خطا در مداخلات پرستاري، صادقانه به مددجو/ بيمار توضيح داده، در هر شرايطي راستگويي و انصاف را سر لوحه کارخود قرار دهد.
9.توانايي هاي جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي خود را حفظ كند و ارتقا دهد.
10. در جهت حفظ صلاحيت حرفه اي، دانش و مهارت‌هاي خود را به روز نگه دارد.
11.توانمندي و دانش كافي براي مراقبت مؤثر و ايمن، بدون نظارت مستقيم را داشته، در برابر اقدامات خود پاسخگو باشد.
12. به گونه اي عمل كند كه اعتبار و حيثيت حرفه اش زير سؤال نرود.
13.توجه داشته باشد كه از نام و موقعيت وي جهت تبليغ تجاري محصولات استفاده نشود.
14. از پذيرش هرگونه هديه يا امتيازي از مددجو/بيمار يا بستگان وي، كه ممكن است موجب معذوراتي در حال يا آينده شود پرهيز كند.
3- پرستار و ارائه خدمات باليني
پرستار بايد:
1. خود را با ذكر نام، عنوان و نقش حرفه‌اي به مددجو/ بيمار معرفي كند.
2.ارايه مداخلات پرستاري را با احترام کامل به مددجو/بيمار و حفظ شان وي انجام دهد.
3.خواسته‌هاي مددجو/بيمار را صرفنظر از سن، جنس، نژاد، موقعيت، وضعيت اقتصادي، سبك زندگي، فرهنگ، مذهب، باورهاي سياسي و توانايي جسمي او، مورد توجه و ملاحظه قرار دهد.
4.مراقبت‌ها را مبتني بر دانش روز و قضاوت صحيح پرستاري انجام دهد.
5. ارتباطي همراه با ملاطفت در رفتار و کلام داشته باشد، به نحوي که با جلب اعتماد مددجو/ بيمار بتواند نيازها و نگراني هاي بيمار را دريابد.
6.قبل از انجام هرگونه مداخلات پرستاري، رضايت آگاهانه‌ي بيمار يا سرپرست قانوني وي را جلب كند. در همين راستا اطلاعات كافي در مورد اقدامات پرستاري را در اختيار بيمار قرار دهد تا بيمار امكان قبول يا رد آگاهانه خدمات مراقبتي را داشته باشد.
7. هنگام ارايه يك محصول جديد يا بكارگيري آن در بالين، آگاهي كامل از خطرات احتمالي آن وسيله داشته باشد و همچنين اطلاعات لازم در مورد فوايد و مضرات استفاده از آن محصول را در اختيار مددجو/بيمار بگذارد تا امکان انتخاب آگاهانه براي وي فراهم شود.
8.آگاه باشد هيچ كس حق ندارد به جاي يك فرد بالغ صلاحيت دار، رضايت دهد و در مورد كودكان، حق رضايت جزء مسووليت‌هاي قيم قانوني است.
9. جهت توانمند سازي مددجو/بيمار با توجه به طرح مراقبتي و برنامه ترخيص، به مددجو/بيمار و خانواده وي آموزش دهد.
10. به طور استثناء، در مواقع اورژانس كه اقدام درماني در اسرع وقت براي حفظ زندگي مددجو/بيمار ضروري است، بدون رضايت بيمار اقدامات لازم را شروع كند.
11.در شرايطي که مددجو/بيمار قادر به اعلام رضايت نبوده، اطلاع از خواسته وي نيز امكان پذير نباشد، بر اساس استانداردهاي موجود و با درنظر گرفتن مصلحت مددجو/بيمار ، مناسب‌ترين اقدام را براي او انجام دهد.
12.براي بي خطر بودن مداخلات پرستاري احتياطات لازم را بکار بندد و در موارد لازم اين موضوع را با ساير اعضاي تيم سلامت به مشورت گذارد.
13.كليه اطلاعاتي كه در حين فرايند مراقبتي به دست آورده يا در اختيار او قرار ميگيرد، را سرّ حرفه‌اي تلقي کند و مگر در موارد مجاز، بدون رضايت مددجو/بيمار در اختيار ديگران قرار ندهد.
14.اطلاعات درماني مددجو/بيمار را تنها براي اهداف مرتبط با سلامت (درمان، پژوهش) و در جهت منافع بيمار مورد استفاده قرار دهد. همچنين مددجو/بيمار را مطلع کند كه ممكن است بخشي از اطلاعات پرونده با ساير اعضاء تيم درمان جهت مشاوره درماني در ميان گذاشته شود.
15. در مواردي که از اطلاعات مددجو/بيمار در زمينه هاي تحقيقاتي و آموزشي استفاده مي شود بايد با کسب رضايت وي بوده و انتشار اطلاعات بدون درج نام يا هر نشاني منجر به شناسايي، صورت گيرد.
16. هنگام انجام هر مداخله پرستاري، به حريم خصوصي مددجو/بيمار احترام بگذارد.
17.در موارد عدم امکان خدمت رساني ايده آل تا زمان برقراري برنامه جديد درماني ارايه مراقبت را در بهترين سطح از توانايي ادامه دهد.
18. در شرايط اورژانس خارج از محيط كار نيز به ارايه مراقبت از بيمار يا مصدوم بپردازد.
19.در صورت نارضايتي مددجو/بيمار يا بروز مشکل، حق وي براي تغيير پرستار مسوول يا ساير مراقبان و درمانگران را محترم شمرده ، در حد امکان در جلب رضايت مددجو/بيمار تلاش كند.
20.در صورت اطلاع از موارد عدم رعايت استانداردهاي مراقبتي، به مقام مسوولي كه اختيار كافي براي اصلاح شرايط داشته باشد اطلاع دهد.
21. هرگونه اعتراض و مشكل بيمار را به مسوول بخش گزارش دهد.
22.از انجام اقداماتي که مستلزم زيرپا گذاردن اصول اخلاقي، قانوني و شرعي باشد حتي در صورت درخواست بيمار پرهيز كند.
23.در بيماراني که روزهاي پاياني حيات را سپري مي کنند، براي پذيرش واقعيت و برنامه ريزي مناسب براي برآوردن خواسته هاي بيمار، از جمله انجام اعمال مذهبي يا ثبت وصيت، کمک و همکاري کند.
4- پرستار و همكاران تيم درماني
پرستار بايد:
1. با اعضاي تيم سلامت، مددجو/بيمار و خانواده وي، در راستاي ارائه مؤثرتر و بهتر مداخلات پرستاري، همكاري و مشارکت کند.
2. مددجو/بيمار يا تصميم گيرنده جايگزين را در اتخاذ تصميمات در مورد مداخلات پرستاري مشارکت دهد.
3. دانش و تجربه حرفه اي خود را با ساير همكاران در ميان گذارد.
4. با تيم درمان ارتباط متقابل مبتني بر اعتماد برقرار کند.
5. با ساير پرستاران، اساتيد و دانشجويان برخورد و رفتاري توأم با احترام داشته باشد.
6. در صورت بروز هرگونه تعارض منافع در هنگام مراقبت از مددجو/بيمار ، با اولويت حفظ حقوق مددجو/ بيمار، آن را با همکاران ارشد و مسوولين خود مطرح و چاره جويي کند.
7. با سطوح مختلف حرفه‌اي، از جمله سرپرستار، سرپرستار ناظر، مدير پرستاري و روساي بخش، ارتباط حرفه اي توام با احترام متقابل برقرار کند.
8. در صورت مواجهه با هر نوع چالش اخلاقي براي تصميم گيري با كميته اخلاق بيمارستان مشورت كند. .
مدير پرستاري بايد:
9. در تمامي ابعاد حرفه اي براي ساير پرستاران به عنوان الگو عمل کند.
10.حداكثر تلاش خود را در جهت كسب اطمينان از انتقال اطلاعات لازم قانوني و اخلاقي به همكاران پرستار انجام دهد.
11.شرايط لازم براي شركت پرستاران در دوره هاي آموزش مداوم را فراهم كند.
12.به منظور حل معضلات اخلاقي حين مداخلات پرستاري در صورت نياز از مشورت افراد متخصص در زمينه اخلاق حرفه اي استفاده كند.
13.بر اساس سلسله مراتب در راستاي منافع مددجو/بيمار همپاي ديگر همكاران تلاش كند
14. با هدف ارتقاي كيفيت خدمات، حداكثر تلاش خود را در جهت حفظ فضاي مناسب كاري و افزايش انگيزه حرفه‌اي پرستاران به انجام رساند.
15.در فرايند ارزشيابي و ارتقاي حرفه اي پرستاران، ضمن رعايت استانداردهاي حرفه اي و اصول اخلاق پرستاري، در مجموعه خود منصفانه عمل كند.
5- پرستار، آموزش و پژوهش
1. مدرس پرستاري بايد بيشترين تلاش خود را در جهت آگاه بودن از دانش روز و ارتقاء دانش و عملکرد اخلاقي خود به عمل آورد.
2. رابطه استاد و دانشجو در محيط هاي علمي، آموزشي و تحقيقاتي،بايد مبتني بر شان و اخلاق حرفه اي توام با احترام باشد.
3. مدرس پرستاري بايد در راستاي ارتقاء دانش و مهارت دانشجويان و ارتقاء عملکرد اخلاقي و حرفه اي آنان تلاش کند.
4. در موارد استفاده از بيمار در آموزش دانشجويان، حقوق بيمار و ملاحظات اخلاقي مرتبط، بايدبه طور دقيق وكامل رعايت شود.
5. در صورت عدم همکاري مددجو/بيمار يا خانواده وي در آموزش دانشجو، نبايد روند ارايه خدمات به او تحت تاثير قرار گيرد.
6. در راستاي ارتقاء خدمات سلامت، کيفيت دوره هاي آموزشي پرستاران،راهنماها و استانداردهاي موجود، بايد به طور مستمر مورد بررسي وبازنگري قرار گيرد.
7. در صورت فعاليت در حوزه پژوهش، پرستار بايد ضمن گذراندن دوره هاي آموزشي لازم، از اصول و قواعد پژوهش مطلع و با راهنماهاي اخلاق در پژوهش عمومي و اختصاصي كشوري آشنا و به آنها ملتزم باشد.
8.پرستار نبايد از جايگاه حرفه اي خود براي متقاعد کردن مددجو/ بيمار براي شرکت در تحقيق استفاده کند.
9. عدم پذيرش مشارکت در تحقيق از سوي بيمار يا خانواده او نبايد روند ارايه مداخلات پرستاري را تحت تاثير قرار دهد.
10.پرستار باليني بايد براي ارتقاي مهارت‌ها و ظرفيت‌هاي باليني دانشجويان پرستاري و مامايي تلاش كند.
فراز ي از سفارش هاي اخلاقي امام حسين علیه السلام به پیروان خویش که آن را مىتوان به عنوان منشور اخلاقى امام دانست. او به همه مردم اعلام مىدارد:
«اى مردم سعى کنید که با ارزشهاى اخلاقى زندگى کنید و براى تحصیل سرمایههاى سعادت شتاب کنید .
کار خوبى را که براى آن شتاب نکردید، به حساب نیاورید .
با کمک به دیگران، ستایش را کسب کنید . با قصور و کوتاهى نمودن، سرزنشها را به جان نخرید .
اگر نیکى به کسى روا داشتید و آن شخص قدردانى نمىکند، نگران نباشید; زیرا خداوند او را مجازات خواهد کرد و خدا بهترین پاداش دهنده و بهترین هدیه دهنده است .
بدانید نیازهاى مردم به سوى شما، نعمتها و موهبتهاى الهى استبراى شما، پس نعمتها را از دست ندهید که دچار لغزش و عذاب الهى مىشوید .
بدانید که همانا نیکىها، ستایش به همراه دارد و پاداش الهى را فراهم خواهد کرد .
اگر خوبىها را به شکل انسانى مىدیدید، آن قدر زیبا روى بود که بینندگان را خوشحال مىساخت و اگر زشتىها را به درستى مشاهده مىکردید آن را بسیار زشت روى و بد قیافه مىدیدید که دلها از آن نفرت داشته و چشمها فرو بسته مىشد تا آن را ننگرد .
اي مردم کسى که بخشش مىکند، بزرگوار است و آنکه بخل ورزد پست است و همانا بخشندهترین مردم کسى است که به انسانى کمک کند که به او امیدى نداشته باشد
و با گذشتترین انسانها کسى است که به هنگام قدرت، عفو نماید .
و موفقترین انسانها در روابط خویشاوندى کسى است که با آنان که از او بریدند، ارتباط برقرار سازد که ریشهها پس از بریده شدن شاخهها دوباره جوانه مىزند .
هر کس در نیکى کردن به برادران خود شتاب کند، فردا نتیجه آن را خواهد دید و کسى که براى خدا به برادر خود کمک کند خدا او را به هنگام نیازمندى پاداش مىدهد و بیش از آنچه به دیگران کمک نموده بلاها را از او دور مىسازد .
و کسى که اندوه دل مؤمنى را برطرف سازد خدا اندوه و مشکلات دنیا و آخرت را از او برطرف خواهد ساخت .
و کسى که با مردم خوش رفتار باشد، خدا نسبتبه او خوشرفتار است و خداوند نیکوکاران را دوست مىدارد .»
کشف الغمه، ج 2، ص 29; فرهنگ سخنان امام حسین، (محمد دشتى)، ص 82
اومد پيشم حالش خيلي عجيب بود فهميدم با بقيه فرق ميکنه
گفت :حاج آقا يه سوال دارم که خيلي جوابش برام مهمه
گفتم :چشم اگه جوابشو بدونم خوشحال ميشم بتونم کمکتون کنم
گفت: من رفتني ام!
گفتم: يعني چي؟
گفت: دارم ميميرم
گفتم: يعني چي؟
گفت: دارم ميميرم
گفتم: دکتر ديگه اي رفتی، خارج از کشور؟
گفت: نه همه اتفاق نظر دارن، گفتن خارج هم کاري نميشه کرد.
گفتم: خدا کريمه، انشالله که بهت سلامتي ميده
با تعجب نگاه کرد و گفت: اگه من بميرم یعنی خدا کريم نيست؟
فهميدم آدم فهميده ايه و نميشه گل ماليد سرش
گفتم: راست ميگي، حالا سوالت چيه؟
گفت: من از وقتي فهميدم دارم ميميرم خيلي ناراحت شدم از خونه بيرون نميومدم
کارم شده بود تو اتاق موندن و غصه خوردن
تا اينکه يه روز به خودم گفتم تا کي منتظر مرگ باشم
خلاصه يه روز صبح از خونه زدم بيرون مثل همه شروع به کار کردم
اما با مردم فرق داشتم، چون من قرار بود برم و انگار اين حال منو کسي نداشت
خيلي مهربون شدم، ديگه رفتاراي غلط مردم خيلي اذيتم نميکرد
با خودم ميگفتم بذار دلشون خوش باشه که سر من کلاه گذاشتن
آخه من رفتني ام و اونا انگار موندنی
سرتونو درد نيارم من کار ميکردم اما حرص نداشتم
بين مردم بودم اما بهشون ظلم نميکردم و دوستشون داشتم
ماشين عروس که ميديم از ته دل شاد ميشدم و دعا ميکردم
گدا که ميديدم از ته دل غصه ميخوردم و بدون اينکه حساب کتاب کنم کمک ميکردم
مثل پير مردا برای همه جوونا آرزوي خوشبختي ميکردم
الغرض اينکه اين ماجرا منو آدم خوبي کرد و مهربون شدم
حالا سوالم اينه که من به خاطر مرگ خوب شدم و آيا خدا اين خوب شدن منو قبول ميکنه؟
گفتم: بله، اونجور که میدونم و به نظرم ميرسه آدما تا دم رفتن خوب شدنشون واسه خدا عزيزه
گفتم: بله، اونجور که میدونم و به نظرم ميرسه آدما تا دم رفتن خوب شدنشون واسه خدا عزيزه
آرام آرام خدا حافظي کرد و تشکر، وقتی داشت ميرفت گفتم: راستي نگفتي چقدر وقت داري؟
گفت: معلوم نيست بين يک روز تا چند هزار روز!!!
يه چرتکه انداختم ديدم منم تقريبا همين قدرا وقت دارم. با تعجب گفتم: مگه بيماريت چيه؟
گفت: بيمار نيستم!
گفتم: پس چي؟
گفتم: پس چي؟
گفت: فهميدم مردنيم، رفتم دکتر گفتم: ميتونيد کاري کنيد که نميرم گفتن:نه گفتم: خارج چي؟ و باز گفتند : نه! خلاصه حاجي
مارفتني هستيم وقتش فرقي داره مگه؟
باز خنديد و رفت
باز خنديد و رفت
برگرفته شده از سخنراني حجه الاسلام والمسلمين عليرضا پناهيان، محرم 1389
معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی تهران از آغاز به کار کمیته اخلاق پزشکی بیمارستان‌های تهران خبر داد. محمدپور به کمیته اخلاق بیمارستان‌ها اشاره کرد و گفت: این کمیته جهت ارائه رهیافت‌های لازم در زمینه استفاده مطلوب از امکانات تشخیصی درمانی و مراعات ارزش‌های اسلامی در امور پزشکی تشکیل میشود و زمینه‌ساز اعتماد مردم به بیمارستان است.
وی با اشاره به اینکه ۱۰۰ درصد بیمارستان‌های تهران این کمیته را تشکیل میدهند، گفت: کمیته اخلاق پزشکی موجب پیگیری اجرای استانداردهای حقوق مراجعه‌کنندگان میشود.
· سبک ارتباطی پرخاشگرانه:
افراد پرخاشگر همواره در پی بردن و رقابت با دیگران هستند. آنها هیشه فکر میکنند حق با آنها است و این دیگران هستند که مسئله و مشکل درست میکنند. از واژه های مستبدانه ای مثل باید زیاد استفاده می کنند. خیلی زود خشمگین می شوند و همواره دیگران را مسئول عصبانی شدن خود میدانند. این خصوصیت در طرز نگاه کردن آنها مشهود است و معمولا حتی در مواقعی که عصبانی هم نیستند به صورت هیجانی و بلند صحبت میکنند. یکی از عادتهای معمول افراد پرخاشگر ناتوانی در گوش دادن و در میان سخن دیگران حرف زدن است. هنگامی که با آنان مخالفت میشود به شدت برافروخته میگردند، اما هنگامی که با آنها موافقت میشود عصبانیتشان به سرعت فروکش میکند. اینگونه افراد معمولا فکر میکنند فقط دیدگاه آنان صحیح است و حاضر نیستند انتقاد و مخالفتی را در مورد دیدگاه هایشان تحمل کنند.
پرخاشگران از برچسبهای تحقیر آمیز معمولا زیاد استفاده میکنند. نباید تصور کرد فرد پرخاشگر یعنی کسی که مدام در حال داد و بیداد است، بلکه خیلی از اوقات افراد پرخاشگر خشم خود را با برچسبهای تحقیر آمیز زدن به دیگران، و توهین و تمسخر نشان میدهند. چهره این اشخاص معمولا عبوس است و یا اینکه بی قراری در آن مشهود است. زیرا این اشخاص معمولا عجول و بی حوصله اند. در یک منظر و با توجه به عوامل محرک رفتار، پرخاشگری و سلطه گری هر دو یک هدف دارند و آن مهار و هدایت دیگران در جهت اهداف خود است. منتها فرد پرخاشگر این عمل را آشکارا انجام می دهد، اما فرد سلطه گر به صورت پنهانی و با فریب هدف خود دنبال میکند.
· سبک ارتباطی سلطه جویانه:
این سبک به لحاظ تجلی با پرخاشگری تمایزهایی دارد، زیرا کنترل و زورگویی نه به طورآشکار، بلکه به صورت پنهان و با فریب اعمال می شود. فرد سلطه گر خود و دیگران را به عنوان شی، و نه انسان، مورد بهره کشی قرار میدهد و سعی میکند آنها را در جهت منافع خود فریب داده و مهار کند. در الگوی ارتباطی سلطه گرانه، مهار و کنترل دیگران با دیدی غیر انسانی و با هدف استثمار صورت میگیرد. در عین حال، این میل به بهره کشی معمولا در پشت یک احترام افراطی و تصنعی پنهان میشود، و این تاکتیک سلطه گران برای کنترل دیگران است.
افراد سلطه گر معمولا به یک سبک از رفتار و ارتباط خو میکنند و هر گونه رفتاری خارج از این چهارچوبها، فرد سلطه گر و یا به عبارتی مهارگر را بشدت مضطرب و نگران میکند. برهمین اساس است که افراد سلطه گر سعی در مهار و بهره کشی دیگران، و حتی خود، در جهت حفظ تصورات قالبی خود دارند. چنین اعمالی منجر به احساس ایمنی آنها می شود.
پایبندی افراد سلطه گر به تصورات و اعمال کلیشه ای و درست و نادرستهای خود در جهت حفظ احساس ایمنی بقدری است که هیچگاه نمی توانند تفکر و عمل خارج از چهارچوبهای قالبی خود را در نظر بگیرند. همین امر به نوعی احساس محق بودن، نقد ناپذیری، و فریب و بهره کشی از دیگران در جهت تحقق افکار و تصورات قالبی منجر میشود، و بهره کشی و دید غیر انسانی نسبت به دیگران را برای آنها توجیه پذیر میسازد. وابستگی آنها به این تصورات برای مهار اشیا و ابزارهایی به نام انسان سبب میشود کمتر بتوانند خارج از چهارچوبهای مذکور بیندیشند و در نتیجه افراد سلطه گر معمولا چندان خلاق نیستند.
· سبک ارتباطی سلطه پذیرانه:
سبک ارتباطی منفعلانه یا عدم ابراز وجود نیز به آن گفته می شود. افراد سلطه پذیر دلمشغولی پرهیز از برخورد با دیگران را دارند، حتی اگر این کار به قیمت ضایع شدن حق آنها منتهی شود. آنها معمولا حق را به دیگران می دهند و برای خود ارزش و احترامی قائل نیستند. چنین افرادی در مقابل انتقاد بسیار مضطرب میشوند و معمولا برخلاف میل خود عمل میکنند. هنگام ارتباط با آنها، علائم اضطراب همچون حرکات زائد، مالیدن دستها به هم، وول خوردن، بریده بریده حرف زدن، و نفس عمیق کشیدن کاملا مشهود است.
برای پیدا کردن علت مشکلات معمولا خودشان را سرزنش میکنند و گاهی این سرزنش به قدری شدید میشود که ماهیت خودآزاری پیدا میکند. هنگامی که تعارض پیدا میکنند گاهی با برانگیختن حس ترحم دیگران سعی میکنند از تعارض فرارکنند. به عبارت دیگر، افراد سلطه پذیر و کم رو به طور کلی هنگامی که با کسی مشکلی پیدا میکنند به جای حل مسئله سعی در پاک کردن صورت مسئله دارد. این حالت عقب نشینی حتی در طرز نشستن و راه رفتن آنها مشهود است. معمولا هنگام صحبت سعی میکنند تا در چشم دیگران نگاه نکنند. در جلسات و مهمانیها معمولا ساکت هستند. وقتی کسی باعث ناراحتی آنها میشود، به جای صحبت و طرح مسئله با فرد مذکور مسئله را در دل خود نگه می دارند و تقلا میکنند آن را فراموش کنند. اما معمولا در این کار موفق نمی شوند و مسئله در دلشان باقی میماند. گاهی نیز سعی میکنند با اخم کردن و حرکات و رفتارهای غیر مستقیم ناراحتی خود را به دیگران نشان دهند.
اگر فردی را دیدید که بشدت عصبانی و در حال پرخاش کردن است زود تصور نکنید که وی یک فرد پرخاشگر است. ممکن است چنین فردی یک آدم کاملا کم رو و سلطه پذیر باشد. افراد کم رو همیشه ناراحتیهای خود از دیگران را در دلشان نگه میدارند. از این روی گاهی در اثر ناراحتیهای مذکور منفجر میشوند و ممکن است بشدت پرخاشگر گردند. گاهی اوقات چنین افرادی در تبیین مخالفت نکردن و یا عدم ابراز ناراحتی های خود میگویند چون عصبانیت آنها خیلی شدید است نمیتوانند آن را به صورت منطقی و مهار شده ابراز نمایید. بنابراین از خروش و تخلیه ناراحتی و خشم خود وحشت دارند و بشدت سعی میکنند آن را در دل خود نگه دارند. در واقع یک فرد کم رو یا سلطه پذیر، در کنار اینکه همیشه میترسد مبادا دیگران از دستش عصبانی شوند، از افشای ناراحتیها و هیجانهای شدید خود نیز وحشت دارد.
پرخاشگری غیر مستقیم رفتار دیگری است که افراد سلطه پذیر و کم رو زیاد دیده می شود. ترس از ناراحت کردن دیگران (به دلیل میل شدید به دوست داشتنی جلوه کردن) و شدت ناراحتیهای حبس شده در سینه افراد کم رو و سلطه پذیر سبب میشود به جای بیان منطقی ناراحتی و یا ابراز مستقیم عصبانیت خود از دست دیگران، خشم خود را به صورت غیر مستقیم تخلیه کنند. به عنوان مثال، کارمند سلطه پذیری که از دست مدیر خود شاکی است، ممکن است ناراحتی خود را با کم کاری، بدگویی کردن از مدیر خود، و تخریب فرآیند کار سازمان نشان دهد. تمامی صفات مذکور نشان میدهد برخلاف تصور عامیانه که معمولا کنار آمدن و کارکردن، و یا زندگی کردن با افراد کم رو را راحت میدانند، آسیبهایی که الگوی ارتباطی کم رویی و سلطه پذیری در دیگران وارد میکند ممکن است شدید باشد
· سبک ارتباطی قاطعانه یا ابراز وجود
یک فرد قاطع هم حقوق خود و هم حقوق دیگران را محترم می شمارد. نکته قابل توجه در افراد قاطع توانایی برخورد مسئله مدار است. آنها برخلاف افراد سلطه پذیر که خود را متهم می کنند، و بر خلاف افراد پرخاشگر که همواره دیگران را متهم می کنند، در تبیین و پیدا کردن راه حل به جای متهم کردن دیگران به مسئله و چگونگی حل آن توجه می کنند. چنین سبکی از برخورد را مسئله مداری، در مقابل من مداری و تو مداری، می نامند.
افراد قاطع نکات مثبت و منفی را هم در خود و هم در دیگران به صورتی منصفانه می بینند و در عین حال هم برای خود احترام قائلند و هم برای دیگران. برهمین اساس، در حل تعارضات هم قادرند دیدگاههای خود را به وضوح بیان کنند و هم احترام خود و دیگران را حفظ نمایند. بر همین اساس افراد قاطع در حل تعارضات بیشتر بر گفتگو تاکید می کنند و مایل به برقراری رابطه با دیگران هستند.
هسته اصلی ای که سبب پرورش یک الگوی ارتباطی قاطعانه می شود صداقت و حرمت به خود و دیگران است. کسی که هم برای خود ارزش و احترام قائل است و هم برای دیگران، توانایی یادگیری گفتگو کردن روشن، شنونده حرف دیگران بودن، منصف بودن، احترام برانگیز بودن، و صریح بودن را خواهد داشت. افراد قاطع نسبت به افکار و احساسات دیگران حساسیت نشان می دهند و قادرند علاوه بر دیدگاهها، شنونده احساسات دیگران نیز باشند. در عین حال قادرند افکار و اساسات خود را نیز به وضوح بیان کنند.
حال با توجه به توضیحات ارئه شده در خصوص چهار الگوی ارتباطی، فهرست ویژگیهای رفتاری قابل تطبیق هریک از این الگوها را می توان به صورت جدول زیر مطرح کرد.
جدول تطبیق ویژگیهای رفتاری چهار الگوی ارتباطی
|
سلطه پذیری
|
سلطه گری
|
پرخاشگری
|
قاطعیت
|
|
صدای ضعیف و لرزان
|
صدای معمولی اما گاهی لرزان
|
صدای بلند
|
صدای معمولی و متناسب
|
|
با تردید صحبت می کند
|
با کنایه و به صورت غیر مستقیم صحبت می کند
|
سریع صحبت می کند
|
با سرعت متناسب و قابل فهم صحبت می کند
|
|
فاقد ارتباط چشمی
|
معمولآ فاقد ارتباط چشمی
|
نگاه خصمانه
|
ارتباط چشمی متناسب
|
|
تو مدار
|
من مدار
|
من مدار
|
مسئله مدار
|
|
ناتوان در ارائه واکنش مناسب در حین صحبت
|
ارائه واکنش توام با فریب در حین صحبت
|
ناتوان در گوش کردن
|
توانا در هنر گوش کردن
|
|
گریز از تعارض
|
فریب فرد مقابل در تعارض
|
تخریب فرد مقابل در تعارض
|
تاکید بر گفتگو در برخورد با تعارض
|
|
آسیب پذیر
|
آسیب پذیر و آسیب زننده
|
آسیب زننده
|
یاری بخش
|
|
گفتار کلی و غیر مستقیم
|
گفتار کلی و غیر مستقیم
|
گفتار مبهم، مستقیم و توام با بر چسبهای تحقیر میز
|
گفتار روشن، مشخص و عینی
|
|
مستعد افسردگی و اضطراب در روابط
|
مستعد افسردگی، اضطراب و خشم در روابط
|
مستعد خشم واحساس گناه در روابط
|
تنظیم و مهار احساسات در روابط
|
|
اجازه مورد سوء استفاده قرار گرفتن
|
خود ودیگران را به صورت پنهان مورد سوء استفاده قرار دادن
|
سوء استفاده از دیگران به صورت آشکار
|
رابطه منصفانه و به نفع دو طرف
|
|
مورد بی احترامی قرار می گیرد
|
در کوتاه مدت احترام برانگیز
|
تهدیدگر و به ظاهر احترام برانگیز
|
احترام برانگیز
|
|
ناموفق در روابط
|
ممکن است در کوتاه مدت در روابط موفق باشد
|
ممکن است در کوتاه مدت در روابط موفق باشد
|
احتمال بالای موفقیت در روابط
|
|
کم حرف
|
پر حرف وسخنان طولانی
|
هنگام انتقاد و توهین پرحرف می شود
|
ایجاز در گفتار
|
برگرفته شده از کتاب سبک ها و مهارت هاي ارتباطي نوشته دکتر نيما قرباني