کدهای حفاظت آزمودنی انسانی درپژوهش‌های علوم پزشکی
Protection Code of Human Subject in Medical Research
پیشرفت‌های سریع و چشمگیر دانش پزشکی طی نیم قرن اخیر و کشف روش‌های جدید پیشگیری، تشخیص و درمان، مرهون انجام پژوهش‌های علمی است. بی‌شبهه همه‌ی روش‌های جدید درمانی و پژوهشی خالی از ضرر نیستند و در بیشتر موارد بی ضرر بودن انجام پژوهش بر روی حیوانات تضمینی برای ایمن بودن آن بر انسان نمی‌باشد. لذا اکثر روش‌های نوین درمانی سرانجام باید روی انسان‌ها آزمایش و ارزیابی گردند. این امر، این سئوال را پیش می‌آورد که به چه نحو می توان این آزمایشات را بر روی انسان انجام داد؟ و نیز تدوین چه مقررات و آئین‌نامه‌هایی جهت رعایت نکات اخلاقی در فرآیند تحقیق ضروری است؟
به‌لحاظ تاریخی نخستین بیانیه بین‌المللی در زمینه پژوهش روی انسان‌ها، بیانیه نورمبرگ بود که در سال 1947 درجریان محاکمه‌ی پزشکانی که درحکومت نازی‌ها طی جنگ جهانی دوم، بر روی زندانیان و اسرا آزمون‌های غیراخلاقی انجام داده بودند، صادر شد. در سال 1964 در هجدهمین گردهم آئی جامعه‌ی پزشکی جهانیWorld Medical Association " WMA" در هلسینکی، برای راهنمایی پزشکانی که دست اندرکار پژوهش‌های بالینی بودند، قوانینی تدوین گردید که به بیانیه‌ی هلسینکی I معروف شد. همین انجمن در بیست و نهمین اجلاس خود در سال 1975 در توکیو در بیانیه‌ی مذکور اصلاحاتی به عمل آورد و بیانیه‌ی هلسینکی II را به تصویب رساند. در سال 1981 راهنمای چگونگی اجرای بیانیه‌ی هلسینکی، در پروژه‌ی مشترک سازمان جهانی بهداشت و شورای سازمان‌های بین المللی علوم پزشکی (CLOMS) تدوین شد و دستور اجرای بیانیه و نیز چگونگی کاربرد مفاد آن در شرایط خاص اعلام گردید. تلاش‌های فوق، اهمیت رعایت حقوق انسانی در پژوهش‌ها را بیش از پیش روشن می‌نماید.
روح کلی حاکم بر بیانیه‌های بین المللی مذکور و نیز ویژگی‌های شرع مقدس و فرهنگ جامعه‌ی اسلامی ما بر رعایت موازین اخلاقی از جمله: احترام به استقلال و اختیار انسان، حفظ کرامت، حقوق و رفاه وی، احتراز از تحمیل زیان‌های احتمالی بر افراد مورد تحقیق، برخورد صادقانه با آزمودنی، تعهد پژوهشگران نسبت به رازداری در قبال اطلاعاتی که در بدو و یا درحین تحقیق در مورد آزمودنی کسب می‌نمایند، صحه می گذارد. با وجود این، تاکنون هیچ نوع موازینی دراین حیطه درایران تدوین و اعلام نگردیده بود.
مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با عنایت ویژه به نیاز مبرم به تهیه و تدوین موازین اخلاقی در پژوهش‌های علوم پزشکی، پس از انجام یک طرح پژوهشی تحت عنوان «تدوین موازین اخلاقی و حقوقی جهت حفاظت از آزمودنی در پژوهش‌های علوم پزشکی» و مطالعاتی بر روی کتب و مقالات منتشره درباره رضایت آگاهانه، نفع و ضرر و نحوه‌ی انتخاب آزمودنی و همچنین مرور بیانیه‌های نورنبرگ، هلسینگی و گزارش بلمونت موفق به تدوین کدهای اختصاصی در این زمینه شد. در این راستا از تجربیات و رهنمودهای گرانقدر اساتید و صاحب نظران فلسفه، پزشکی، فقه و حقوق در تطابق نتایج پژوهش مذکور با فقه و حقوق اسلام و نیز فرهنگ و اعتقاداتت جامعه استفاده گردید. پس از انجام امور فوق و تهیه‌ی کدهای مذکور و نظرخواهی کتبی از دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، نتایج حاصله درکمیته‌ی کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و به تصویب نهایی رسید.
اینک، کدهای مصوب حفاظت از آزمودنی در پژوهش‌های علوم پزشکی جهت بهره‌برداری و مبنای قضاوت اخلاقی در کمیته های منطقه‌ای اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی، به شرح ذیل اعلام می گردد:
1. کسب رضایت آگاهانه درکلیه‌ی تحقیقاتی که بر روی آزمودنی انسانی انجام می‌گیرد ضروری است. در مورد تحقیقات مداخله‌ای کسب رضایت آگاهانه باید کتبی باشد.
2. ارجحیت منافع جامعه یا پیشرفت علم نمی تواند توجیهی برای قراردادن آزمودنی درمعرض ضرر و زیان غیرمعقول بوده و یا محدودیتی در اعمال اراده و اختیار او ایجاد نماید.
3. کسب رضایت آگاهانه بایستی فارغ از هرگونه اجبار، تهدید، تطمیع و اغوا انجام گیرد در غیراینصورت، رضایت اخذ شده باطل و هیچ اثر قانونی بر آن مترتب نیست و در صورت بروز هرگونه خسارت، مسئولیت آن متوجه پژوهشگر خواهد بود.
4. در مواردی که به‌لحاظ تشکیلاتی، محقق موقعیتی بالاتر و موثرتر نسبت به آزمودنی داشته باشد، علت انتخاب آزمودنی باید به تایید کمیته‌ی اخلاق در پژوهش رسیده و توسط فردی ثالث، رضایت آگاهانه کسب شود.
5. در انجام تحقیقات علوم پزشکی اعم از درمانی و غیردرمانی، محقق مکلف است اطلاعات مربوط به روش اجراء و هدف از انجام تحقیق، زیان‌های احتمالی، فواید، ماهیت و مدت تحقیق را به میزانی که با آزمودنی ارتباط دارد به وی تفهیم نموده و به سوالات او پاسخ‌های قانع‌کننده دهد و مراتب مذکور را در رضایت نامه قید نماید.
6. در تحقیقات علوم پزشکی، باید قبل از انجام تحقیق، تمهیدات لازم ( از قبیل امکانات پیشگیری، تشخیصی، درمانی ) فراهم گردد و در صورت بروز خسارت غیرمتعارف، جبران شود.
7. نحوه‌ی ارائه‌ی گزارش یا اعلام نتیجه‌ی تحقیقات، باید متضمن رعایت حقوق مادی و معنوی عناصر ذیربط (آزمودنی پژوهشی، پژوهش و سازمان مربوطه) باشد.
8. محقق باید به آزمودنی اعلام نماید که او می‌تواند در هر زمان که مایل باشد از شرکت در تحقیق منصرف شود. بدیهی است در صورت انصراف، پژوهشگر مکلف است مواردی را که ترک تحقیق، تبعات نامطلوبی را نصیب آزمودنی می‌نماید به ایشان تفهیم نموده و او را حمایت کند.
9. چنانچه به نظر پژوهشگر ارائه‌ی بعضی از اطلاعات به آزمودنی، منجر به مخدوش شدن نتایج تحقیق گردد، عدم ارائه‌ی این اطلاعات باید با تائید کمیته‌ی اخلاق در پژوهش باشد و ضمناً برنامه ریزی کاملی جهت آگاهی به موقع آزمودنی از آن اطلاعات تدارک دیده شود.
10.مسئولیت تفهیم اطلاعات به آزمودنی به عهده‌ی محقق است و در مواردی که فرد دیگری این اطلاعات را به آزمودنی بدهد از محقق سلب مسئولیت نمی‌گردد.
11.شرکت دادن آزمودنی در پژوهش، بدون ارائه‌ی اطلاعات مربوط به پژوهش، ممنوع است. مگر اینکه آزمودنی، آگاهانه ازحق خود در کسب اطلاعات صرفنظر کرده باشد.
12.در تحقیقات کارآزمایی بالینی (Clinical trials) که وجود دو گروه شاهد و مورد ضروری است، باید به آزمودنی‌ها اطلاع داده‌شود، که در تحقیقی شرکت کرده‌اند که ممکن است به‌طور تصادفی در یکی از دو گروه فوق قرار گیرند.
13.در تحقیقات درمانی میزان ضرر و زیان (Risk) بایستی کمتر از منافع (Benefits) تحقیق باشد. مرجع تشخیص منافع و مضرات، کمیته‌ی اخلاق در پژوهش می‌باشد که پس از مشورت با متخصصان حرفه‌ای رشته‌ی مربوطه اعلام نظر می‌نماید.
14.در تحقیقات غیردرمانی میزان ضرر قابل پذیرش نبایستی از میزان ضرری که آزمودنی در زندگی روزمره با آن مواجه است بیشتر باشد. توضیح آنکه درمحاسبه ضرر و زیان در زندگی روزمره، ضرورت دارد آن دسته از ضرر و زیان‌هایی که آزمودنی به اقتضای موقعیت و شرایط شغلی، سنی، زمانی و مکانی با آنها مواجه می‌باشد مستثنی گردد.
15.عملی، ساده، راحت، سریع و اقتصادی بودن و مشابه آن نمی‌تواند توجیهی برای مواجه نمودن آزمودنی با ضرر و زیان اضافی در تحقیق باشد.
16.در تحقیقاتی که دارای زیان احتمالی بوده و آزمودنی‌هایی در آنها مورد پژوهش قرار می‌گیرند که دچار فقر فرهنگی یا اجتماعی و یا مالی هستند، لازم است درک صحیح آزمودنی‌ها از این زیان‌ها، مورد تایید کمیته‌ی اخلاق در پژوهش قرار گیرد.
17.محقق موظف است که اطلاعات مربوط به آزمودنی را به‌عنوان « راز تلقی و آن را افشاء ننموده و ضمناً شرایط عدم افشاء آن را نیز فراهم کند، مگر آنکه دراین مسیر محدویتی داشته باشد که در اینصورت باید قبلاً آزمودنی را مطلع نماید.
18.در مواردی که آزمودنی، از نوع دارو در تحقیق بی اطلاع باشد، محقق بایستی ترتیبی اتخاذ نماید که در شرایط ضروری، اطلاعات مربوط به دارو را در اختیار آزمودنی و یا پزشک معالج او قرار دهد.
19.هرگونه صدمه جسمی و زیان مالی که در پی انجام تحقیق بر آزمودنی تحمیل شود، بایستی مطابق قوانین موجود جبران گردد.
20. انجام روش‌های گوناگون تحقیق نباید مغایر با موازین دینی و فرهنگی آزمودنی و جامعه باشد.
21.در شرایط مساوی در روند تحقیق – چه از نظر نوع آزمودنی و چه از نظر روش تحقیق – انتخاب آزمودنی از بین زندانیان و گروه‌های خاص (صغار، عقب‌ماندگان ذهنی، مبتلایان به زوال عقل، بیماران روان‌پریش و جنین) از طرفی و بقیه جامعه از طرف دیگر، انتخاب اولویت به عهده کمیته‌ی اخلاق در پژوهش است.
22. شرکت زندانیان درتحقیقاتی که نتایج آن منحصر به زندانیان می‌شود با کسب رضایت آگاهانه‌ی کتبی بلامانع است.
23.زندانیان را به‌علت شرایط خاص از جمله در دسترس بودن آنان نباید به‌عنوان آزمودنی ترجیحی در تحقیقات شرکت داد و از طرفی نیز نمی‌توان آنها را از منافع تحقیق محروم نمود.
24.شرکت گروه‌های صغار، عقب‌ماندگان ذهنی، مبتلایان به زوال عقل و بیماران روان پریش درکلیه‌ی تحقیقات به شرط کسب رضایت کتبی از ولی قانونی آنها و اثبات ضرورت انجام چنین تحقیقی بلامانع است. درصورتیکه درابتدای تحقیق، آزمودنی، زوال عقل و یا علائم روان پریشی نداشته و در مدت انجام تحقیق مبتلا به علائم روان‌پریشی (Psychotic signs) و یا زوال عقل گردد، رضایت قبلی باطل بوده و باید از ولی قانونی او رضایت کتبی کسب شود. آزمودنی‌هایی که در ابتدای تحقیق روان‌پریش یا صغیر بوده‌اند، اگر در مدت انجام تحقیق به ترتیب واجد صلاحیت یا کبیر شوند، رضایت قبلی ولی ایشان باطل بوده و لازم است رضایت کتبی جدیدی از خود ایشان کسب شود.
25.انجام تحقیقات غیردرمانی بر روی جنین مجاز نیست. انجام تحقیقات درمانی هنگامی بر روی جنین مجاز است که به نفع جنین و مادرش بوده و ضرری متوجه هیچ یک از آنان نگردد. بدیهی است کسب رضایت آگاهانه‌ی کتبی از مادر و ولی قانونی جنین ضروری است.
26. انجام تحقیق بر روی جنین‌های سقط شده به شرط ضرورت و رعایت موازین قانونی بلامانع است.
از بهترين روش هايي که براي آموزش حرفه اي گري مطرح است، الگو بودن اساتيد است. الگو بودن اساتيد روش مهمي براي کسب ارزش ها، نگرش ها، و رفتارهاي مرتبط با حرفه اي گري و عملکرد انساني اخلاقي است(رايت،2003). فينز و همکاران(2003)، تاثير مشاهده اساتيد الگو، بر يادگيري و نقش آموزشي الگو به ويژه در راستاي حرفه اي گري را نشان دادند. برزگر(1386) هم نشان داده است که اساتيد به عنوان الگو بر ايجاد نگرش اخلاقي و رفتار و مهارت هاي انساني بسيار مؤثر هستند.
محمدي مهر و فتحي و اجارگاه(1387) متذکر مي شوند که آموزش و تعليم دادن در برنامه درسي پنهان از طريق نقش الگويي و نقش تمثيل ها در چهارچوب محيط آموزشي يک دانشکده پزشکي اتفاق مي افتد. استادان دانشگاه نقش الگويي خود براي دانشجويان را درک مي کنند و مدعي اين مطلب هستند که از طريق عملکرد آنها صفات و عادات ويژه حرفه پزشکي تعليم داده مي شود.
بخش اعظم يادگيري يا تأثيرگذاري نظام تعليم و تربيت، در محيط ياددهي-يادگيري(کلاس درس) به منصه ي ظهور مي رسد. بايد حکم کرد که مؤثرترين و کارسازترين مؤلفه ي نظام تعليم و تربيت، معلم يا همان کارگزار اصلي و حقيقي آموزش و پرورش است. بسياري از محققان معتقدند که الگو بودن اساتيد براي دانشجويان قوي ترين تأثير را در شکل گيري رفتار را در شکل گيري رفتار حرفه اي آنان دارد(گليکن و مرنشتاين،2007).
کروس و همکاران (2008) بيان مي کنند که يادگيري از طريق الگو ، از طريق مشاهده و تأمل رخ داده و ترکيب پيچيده اي از فعاليتهاي هوشيارانه و غير هوشيارانه است.آنان راهکارهايي را براي ارتقاء نقش الگو بودن پيشنهاد مي کنند که در دو سطح عمل مي نمايد؛ در سطح فردي و در سطح سازماني.
سطح فردي به نقاط قوت و ضعف الگو مربوط مي شود و سطح سازماني شامل تأثير فرهنگ مؤسسه اي بر نقش الگو بودن است. استراتژي هايي که به سطح فردي مربوط مي شوند شامل موارد زير است:
1. اساتيد بايد از نقش الگو بودن خود مطلع باشند
2. داراي شايستگي باليني باشند
3. زمان کافي براي تدريس اختصاص دهند
4. داراي نگرش مثبت نسبت به آنچه انجام مي دهند باشند
5. رويکرد دانشجو محور در تدريس را پيش بگيرند
6. بر تجربيات باليني و آنچه دانشجويان از آن الگو گرفته اند تأمل نمايند
7. ارتباط خوبي با همکاران داشته باشند
8. در برنامه هاي آموزش اساتيد شرکت کنند
9. در راستاي بهبود فرهنگ سازماني تلاش کنند
اساتيد الگو بايستي در مورد رفتارها و ويژگي هاي خود که دانشجويان در معرض آنها قرار مي گيرند تأمل کنند. يعني جنبه نهان و پنهان را به آشکار تبديل نمايند. اين امرتأمل بر عملکرد نام گرفته است. حتي مي توان تأثير رفتارها و عملکرد بر بيماران را، با دانشجويان مورد بحث قرار داد.
بسياري از موقعيت ها ترکيبي از الگوهاي مثبت و منفي است. تأمل بر اين تجارب درسي براي دانشجويان ارزشمند است. راهکار ديگر طراحي دوره هاي آموزش اساتيد براي آموزش الگو بودن است. برخي دانشگاهها دوره هاي آموزشي خاصي براي ارتقاء نقش الگو بودن اساتيد برگزار مي کنند که شرکت در اين برنامه ها از سوي استاد مي تواند آموزنده باشد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله مصباح یزدی رئیس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در حسینیه امام خمینی(ره) قم، ملاک ارزش اخلاقی را در ارتباط با خدا دانست و افزود: بر اساس مبانی اسلام هرکاری که انسان را به خدا نزدیکتر کند، ارزشمندتر است و هر کاری که برای خدا انجام شود ارزش دارد.
وی همه ارزش های اخلاقی را در گرو نیّت فرد دانست و ادامه داد: کارهایی که در آن ریا و رسیدن به مطامع مادی دنیا هدف باشد، هیچ ارزش اخلاقی ندارد.
این استاد اخلاق با اشاره به نظریه برخی فلاسفه در مورد ارزش اخلاقی گفت: ریشه اشکالات و اختلافات ما با آنها در این است که جهان بینی ما متفاوت است؛ شناخت آنها از خدا و انسان درست و کامل نیست.
رئیس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در جواب کسانی که لذت را ملاک اخلاق می دانند گفت: ما با لذت گرایی مخالف نیستیم بلکه لذت گرایی محدود به مادیات و دنیا را نمی پسندیم، ما دنبال بهترین لذت و پایدارترین آن هستیم؛ اگر اخلاق اسلامی را رعایت کنیم به بهترین لذت ها می رسیم.
آیت الله مصباح یزدی درباره نظریه ارسطو که اعتدال بین قوای شهوانی، غضبیه و عاقله را بالاترین ارزش اخلاقی می داند، گفت: اعتدال در این دنیا که قوای مختلف در تزاحم هستند لازم است، تا انسان بتواند در جهت کمال حرکت کند؛ ولی در آن دنیا که همه قوا در حد اعلاء است و با هم تزاحمی ندارند، دیگر اعتدال جایگاهی ندارد.
وی با توجه به این نظریه که دیگر خواهی را ملاک خوبی می داند اظهار داشت: دیگر خواهی وقتی ارزش دارد که به خاطر خدا باشد و با این دید که اینها بندگان خدا هستند و به او منتسبند و خدا دوست دارد، به دیگر بندگانش خدمت کنیم.
در بخش از کودکی خونگیری کرده اید در حین انتقال آن لوله محتوی خون به زمین می افتد و می شکند. برای خونگیری مجدد نزد کودک بر می گردید.مادر کودک از شما می پرسد برای چه دوباره می خواهید خون بگیرید. چه جوابی می دهید؟
اين case يک چالش اخلاقي است. رفتار اخلاقی مستلزم داشتن صداقت است و از طرفي ديگر حقیقت گویی برای حفظ مناسبات با بیمار ضروري است.
عملکردهايي كه در اين case امكان پذير است عبارتند از:
1) کتمان حقيقت و گفتن اينکه آزمايش ديگري بايد انجام بگيرد
2) گفتن حقيقت و انتظار عواقب بعدي آن
3) بردن کودک به مکاني ديگر با بهانه هاي مختلف
نظر دهيد
شما در اين موقعيت چه مي کنيد؟
آيت الله مصباح یزدی از «طرح یک نظریه جدید اخلاقی» در جلسه آیندهٔ درس اخلاق خود خبر داد
سایت اصولگرای نسیم نوشت:آیت الله مصباح یزدی با بیان اینکه تاکنون در اخلاق اسلامی نظریه مستقلی نسبت به نظریه اخلاق ارسطو ارائه نشده است، از طرح 'نظریه‌ای جدید براساس مبانی اسلامی' در جلسه آینده خود خبر داد.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ]چهارشنبه گذشته در جلسه درس اخلاق هفتگی خود گفت: علمای اسلام که درباره علم اخلاق اظهار نظر کرده‌اند همه به نحوی نظریه ارسطو را تکمیل و اسلامی‌سازی کرده‌اند.
ارسطو برقراری اعتدال در قوه شهوت، قوه غضبیه و قوه عقل را اخلاق می‌داند، اشکال این نظریه این است که در پیش‌فرض ناگفته خود این سه قوه را در عرض هم قرار داده است حال آنکه قوه شهوت و غضب با قوه عاقله در یک سطح ارزشی قرار ندارند؛ زهد و پارسایی در این نظریه جایگاهی ندارد.
در منابع پزشکي نياکان، کتاب يا مقاله مستقلي تحت عنوان اخلاق پزشکي، اخلاق زيستي و امثال اينها وجود ندارد. ولي دروس مرتبط با اخلاق به طور مفصل در برنامه هاي علم پايه پزشکي آن زمان ها وجود داشته است. همانگونه که امروزه دانشجويان پزشکي، قبل از راه يافتن به دوره هاي باليني، موظف به گذراندن دروسي در دوره علوم پايه مي باشند در پزشکي نياکان نيز درس هايي از قبيل علوم ديني ، اخلاق، منطق، حکمت و امثال اينها بشرح ذيل در برنامه آموزشي آنان وجود داشته است:
1. علم فقه و حديث و ساير علوم ديني( تا اساس و بنياد دين خود را بدان استوار دارند و از شاهراه استقامت نلغزند)
2. علم اخلاق ( تا در آن ورزيده گردند و صاحب خلق نيکو و رفتاري پسنديده باشند)
3. علم حکمت( براي تاييد و تحقيق معاني و نکات و لطايف کلام و حسن بيانات صاحب شريعت، تا راست گفتار و درست کردار باشند نه تابع هوي و هوس)
4. علم منطق ( به منظور کسب دانش و مهارت استدلال در دستيابي به حقايق)
5. علوم طبيعي ( زيرا علم طب شاخه اي از علوم طبيعي است و بايد به طور زير بنايي مورد مطالعه قرار گيرد)
6. علم هندسه ( به منظور کسب معرفت لازم در خصوص ساختمان و شکل اعضاء و فهم و چگونگي انها)
7. علم هيات( براي معرفت فصول و عرصه هاي جغرافيايي و مزاج نقاط مختلف و آب وهواي هر منطقه و ساير مسايل مرتبط)
8. علم نجوم( براي شناخت اوقات فصد و. حجامت)
9. علم حساب ( براي محاسبه ميزان و ترکيب داروها و تجويز مقدار مناسب دارو)
10. علم کهانت و فراست( تا از ديدن بعضي احوالات و علامات هيات مرض، پي به نوع آن برده، عاقبت بيمار را پيش بيني کند.
در سرتاسر اين آثار، ردپاي خداجويي و بينش توحيدي آنان و اينکه عالم را محضر خدا و خود را همواره در پيشگاه الهي مي پنداشته اند، به چشم مي خورد. و به همين دلايل است که پزشکي، شرافت و قداست خاصي را به خود اختصاص داده است و همواره دينداري و خلوص عقيده که به منزله اصول اساسي اخلاق عمومي هستند را به همراه داشته است اعتقاد به خالق قادر و حکيمي که همه ي اموربه اراده ي او انجام مي شود به عنوان يک اصل اجتناب ناپذير، در بين رهروان اين راه مطرح بوده و در سايه اين جهان بيني به مراعات اخلاق پزشکي نيز مي پرداخته اند.
برگرفته شده از مقاله سيري در مباني اخلاق در پژوهش و اخلاق پزشکي در سيره ي نياکان، دکتر حسين حاتمي ، مجله طب و تزکيه،1387
نوشته شده در تاريخ سه شنبه 6 دی 1390برچسب: طب نیاکان,اخلاق پزشکی, اخلاق در پژوهش, توسط واحد اخلاق حرفه ای
|
تحویلینگری چیست؟
تحویلینگری نگرشی است که یک حوزه از موضوعات (مثل خواص، مفاهیم و ...) در دامنة دیگر جذب یا به نفع دامنه دیگر از آن صرفنظر شود (kim, 1998) ؛ به عبارت دیگر ارجاع هر پدیدار به امری فروتر از آن و اخذ وجهی از آن شیء به جای کنه و حقیقت آن که منطق‌دانان مسلمان شکل ساده آن را « مغالطه کنه و وجه» می‌نامند. (فرامرز قراملکی، 1380)
متخصصان سیستم‌های پیچیده در مواجهه با این معضل از آن با عنوان رهیافتی یاد کرده‌اند که سیستم را خارج از توصیف زیر سیستم‌هایی که آن را تشکیل داده‌اند، توصیف و تبیین می‌کند و ارتباط بین آنها را نادیده می‌گیرد( Yaneer ،2004).
از آنجا که رهیافت تحویلینگری تقریباً در تمام حوزه‌ها گسترش یافته است، دانشمندان حوزه‌های مختلف تعاریف گوناگون ارائه کرده‌اند: به باور آنها تحویلینگری تحلیل پدیدارها یا مفاهیم به یکی از زیر مجموعه‌هایشان است (سیاری، 1385 و 1384؛ Polkinghorne،2003)
تحویلینگری در اخلاق حرفه‌ای
تحویلینگری تصور ناقص و ناروا از اخلاق حرفه‌ای که آثار زیانبار فراوانی دارد، به گونه‌ای که آن را از موانع عمده رشد اخلاقی در سازمانها دانسته‌اند (قراملکی، 1386). توجه به یک اصل فراشناختی آسیب تحویلینگری را آشکار می‌سازد: هر کسی متناسب با تصور خود از یک فعالیت به آن می‌پردازد. تصوری که از مقصد داریم، راه و ابزار ما را تعیین می‌کند. مدیران متناسب با تصورشان از اخلاق حرفه‌ای به ترویج آن می‌پردازند. تصور ناقص یا ابزارانگارانه مانع ترویج اخلاق در فرهنگ سازمانی می‌شود.
ابعاد تحویلینگری در اخلاق حرفه‌ای
1- تحویل اخلاق حرفه‌ای به قانون، مقررات، آیین‌نامه‌ها
2- تحویل مسئولیتهای اخلاقی در حرفه به مسئولیت های حرفه‌ای
3- تحویل اخلاق حرفه‌ای به هنجارهای رایج در مشاغل
4- تحویل اخلاق حرفه‌ای به مسئولیت های اخلاقی منابع انسانی
5- تحویل منشور اخلاقی سازمان به اصول اخلاقی
6- تحویل منشور اخلاقی سازمان به عهدنامة اخلاقی حِرفه‌ها
پیشگیری و درمان تحویلینگری
برای پیشگیری تحویلینگری در ترسیم مسئولیتهای اخلاقی سازمان و بنگاههای کسب وکار، تدوین سند جامع اخلاقی سازمان یا شرکت را توصیه می‌کنند. این سند متضمن اصول اخلاقی، منشور اخلاقی سازمان و عهدنامه اخلاقی کارکنان و مدیران است و در اخلاق‌پژوهی الگوهای میان‌رشته‌ای، تحویلینگری را پیشگیری و درمان می‌کند (قراملکی، 1380، سیاری، 1385).
در درمان هر معضل ابتدا باید وجود معضل اثبات شود. آنگاه بدرستی شناخته شود تا بتوان راه حل مناسبی برای آن یافت. کاوش در مسئولیت های اخلاقی سازمانها ، شرکت ها و بنگاههای اقتصادی وجود معضل تحویلینگری را در آنها آشکار می‌کند.
برای درمان این معضل باید اخلاق حرفه‌ای را بسیار گسترده‌تر از قوانین و مقررات و مسئولیت های حرفه‌ای و هنجارهای جاری مشاغل، مسئولیت های اخلاقی منابع انسانی، اصول اخلاقی و عهدنامه‌های اخلاقی حرفه‌ها در نظر بگیریم.
در میان راه حلهای گوناگون باید هوشیار باشیم که این معضل خود را به صورت درمان نشان ندهد. آن گونه که برخی رهیافت میان‌رشته‌ای را به چند رشته‌ای تحویل کرده‌اند تا به درمان تحویلینگری بپردازند. تدوین سند جامع اخلاقی سازمانها و شرکتها که به روش پویا به صورت دو الگوی تلفیق منسجم رشته‌ها و چالش روشمند رهیافتهاست، راه حل مناسبی برای این معضل به نظر می‌رسد.
منابع:
فرامرز قراملکی، احد، اخلاق حرفه‌ای، چاپ دوم، نشر مجنون، قم
فرامرز قراملکی، احد ، سازمان های اخلاقی در کسب وکار، نشر مجنون
فرامرز قراملکی، احد ، موانع رشد اخلاق حرفه ای در سازمان ها، نشر بشرا
سیاری، سعیده، از تحلیل‌گرایی دکارت تا تحویلینگری مدرنیسم، مجله اندیشه نوین دینی، شمار4، 1385.
با تشکر از مجيد صابر
علم اخلاق و فلسفه آن از نظر اسلام يکي از مهمترين و والاترين علوم است و اين حقيقت در آيات و احاديث مختلف متبلور است. خداوند در يکي از آيات قرآن « پيامبر را به سبب اخلاق نيکويش مي ستايد» و در آيه ي ديگر« خلق زيباي پيامبر را اساس تشکيل جامعه اسلامي معرفي مي نمايد». همچنين اخلاق نيک را موجب آمرزش گناهان قرار مي دهد و بهترين اعمال در ترازوي قيامت را حسن خلق معرفي مي فرمايد. رسول اکرم در حديثي مي فرمايد:« انما بعثت لاتمم مکارم اخلاق» من جهت تکميل مکارم اخلاق مبعوث شده ام»
در تمدن اسلامي، اخلاق پزشکي تحت تعاليم عاليه دين مبين اسلام، از درخشش والايي برخوردار گرديده است، زيرا که آيين مقدس اسلام به دانش و حرفه ي پزشکي بسيار بها داده است، به طوري که دانش پزشکي را معادل و همطراز دانش ديني قرار داده است و در روايات اسلامي شغل و دانش پزشکي در کنار علوم الهي عنوان شده است. از پيامبر گرامي اسلام(ص) نقل شده است که فرمودند:«العلم علمان؛ علم الاديان و علم الابدان» و هم چنين از امام صادق (ع) نيز نقل شده است که حرفه ي پزشکي را هم يکي از سه نياز اساسي جوامع بشري به حساب آورده است و مي فرمايد:« اهل هيچ سرزميني از وجود سه طايفه که در کار دنيا و آخرتشان به آنان پناه برده مي شود بي نياز نيستند و اگر آنها را نداشته باشند بي بهره و سر گردان مي شوند، اين طايفه عبارتند از : فقيه دانشمند پرهيزکار ، زمامدار نيکوکار مورد اطاعت و پزشک ماهر مورد اعتماد».
اگرچه همه اقوام از دير باز به اخلاق پزشکي معتقد بوده اند ولي هرکدام منشأ ضرورت آن را به نحو خاصي توجيه مي نمايند. اما در فرهنگ اسلام ، پزشک از دو جهت ملزم به کسب فضايل اخلاقي است: اولا اين که خود يک انسان است و ثانيا موضوع شغل او حيات، سلامت و حيثيت آدميان است. گرچه وجه اول بين پزشک و غير پزشک مشترک است، اما در مورد وجه دوم ، يعني سرو کار داشتن با جان و سلامت و ناموس هم نوعان، منحصر به فرد است، زيرا که خدمت صحيح او موجب حفظ جان ها و سلامت افراد جامعه است و خداي ناکرده سهل انگاري يا تبعيت او از هواي نفس ( شهوت، پول، شهرت و...) يا موجب نقص ، تداوم امراض و در نهايت هلاکت انسان ها مي گردد يا هتک حرمت ناموس جامعه را به دنبال خواهد داشت.
در زمينه مقررات پزشکي و روابط پزشک و بيمار رهنمودهاي سازنده بسياري در کلمات پيامبراکرم(ص) و ائمه اطهار وجود دارد. برخي از پزشکان نامي اسلام به موازات کتابهايي که در رشته هاي علوم پزشکي نوشته اند، از نگارش کتاب هاي مستقل در خصوص اخلاق عمومي و اخلاق پزشکي هم غفلت نورزيده اند. چنان که محمد زکرياي رازي، يکي از بزرگترين پزشکان جهان اسلام، کتابي به نام «الطب روحاني» دارد که در آن به بيان اصول علم اخلاق پرداخته است. حتي در رساله اي براي يکي از شاگردان خود که به سمت طبيب مخصوص يکي از امرا معين شده بود، رعايت اصول اخلاقي مخصوص به طبيب را توصيه نموده است.
ابو علي سينا، از حکماي اسلامي نيز، کتابي به نام «في علم الاخلاق» دارد. مقاله چهارم از کتاب چهارمقاله ي نظامي عروضي به «علم طب و هدايت طبيب» اختصاص دارد، مثلاَ مي گويد:« طبيب بايد که نيکو اعتقاد بود و امر و نهي شرع را معظم دارد».
هم چنين کتابي را به نام « راهنماي پزشکان» که بنا به گفته محققان ، حاوي نکات اخلاقي بسيار ارزنده اي هم بوده است به اسحاق نامي از معاصران رازي نسبت داده اند. در اين زمينه سوگند نامه و پند نامه قديمي در دوران تمدن اسلامي ، توسط پزشک نامي قرن جهارم، علي بن عباس اهوازي ، تاليف شده است . او در محضر استادي چون ابو ماهر و در مکتب طبي وي تحصيل علم و اخلاق نمود . اهوازي باب دوم کتاب ارزشمندش( کامل الصنعه الطبيعه) را به ذکر وصاياي بقراط و ساير اطباء متقدم اختصاص داد که به پند نامه اهوازي معروف است.
اقتباس از مقاله ي کاظم خدادوست و همکاران، اخلاق پزشکي و اهميت آن در ايران باستان و اسلام؛ مجله اخلاق و تاريخ پزشکي 1389
نوشته شده در تاريخ یک شنبه 4 دی 1390برچسب:تاريخچه اخلاق پزشکي, اخلاق پزشکي در اسلام, توسط واحد اخلاق حرفه ای
|
گروه پژوهشی فلسفه و کلام و عرفان اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با هدف آشنایی با ره آوردهای جدید اخلاق پژوهش در حوزه پژوهش ، چالش های جدید اخلاقی در حرف و مشاغل با توان آموزه های اسلام(آیات و روایات) در قوام و اثر بخشی اخلاق حرفه ای اقدام به برگزاری این کارگاه می نماید.
نخستین کارگاه آموزش اخلاق حرفه ای در 4 جلسه 8 ساعته توسط بخش حکمت معاصر برگزار می شود. دوره اول این کارگاه 7 و 8 و دوره دوم آن 28 و 29 دی و با روش ارزشیابی پیشین و حل مسئله برگزار خواهد شد .
آشنایی با ره آوردهای جدید اخلاق پژوهش در حوزه پژوهش، چالش جدید اخلاقی در حرف و مشاغل با توان آموزه های اسلامی (آیات و روایات) در قوام و اثربخشی اخلاق حرفه ای، تبیین نقش راهبردی اخلاق حرفه ای در رهبری سازمان ها و رصد کردن جایگاه اخلاق حرفه ای در افزایش، بهره وری و بهینه سازی، رضایت مندی و کاهش ضایعات مبتنی بر خروجی سازمان ها اهداف برگزاری نخستین کارگاه آموزش اخلاق حرفه ای هستند .
چیستی حرفه و تمایز آن از شغل و اشتغال، چیستی اخلاق و تمایز اخلاق نظری و اخلاق کاربردی،شاخه های گوناگون اخلاق کاربردی،چیستی اخلاق حرفه ای و تمایز اخلاق فردی و سازمانیدر حرفه،ملاک اخلاق ورزی در حرفه، ضمانت اجرای اخلاق حرفه ای، نقش راهبردی اخلاق حرفه ای در رهبری سازمان ها، زمینه ها و موانع اخلاقی سازی سازمان، مدیریت اخلاق در سازمان ها، ممیزی اخلاق در سازمان،آموزش و ترویج اخلاق در حرفه: مبانی، اصول، فرآیندها و فنون و مهارت های تشخیص و حل مسایل اخلاق در حرفه را مباحث پیش بینی شده برای طرح در این کارگاه اعلام شده است .
دکتر احد فرامرز قراملکی (مدرس این کارگاه)استاد فلسفه و کلام اسلامی،مدیر گروه اخلاق حرفه ای دانشگاه تهران، عضو شورای عالی اخلاق پزشکی وزارت بهداشت و درمان و مولف کتاب اخلاق سازمانی (برگزیده دوازدهمین جشنواره پژوهشی فرهنگی سال) است .
مدرس کارگاه: آقای دکتر احد فرامرز قراملکی
استاد دانشگاه تهران
نحوه برگزاری کارگاه:32 ساعت در 4 جلسه گارگاهی
مکان برگزاری: پژوهشگاه علوم انسانی تهران
زمان برگزاری: هفتم،هشتم، بیشت و هشتم و بیست و نهم دی ماه
علاقه مندان جهت ثبت نام و شرکت در این درس گفتارها با تکمیل و ارسال مدارک ذیل اقدام نمایند.
نحوه ثبت نام:
از طریق ایمیل : mjahangardi3@yahoo.com
شماره تماس: 88046891 داخلی 228 آقای جهانگردی
تکمیل فرم به همراه فیش واریزی هنگام حضور در اولین جلسه
هزینه شرکت در کارگاه: 100هزارتومان
مدارک لازم جهت ثبت نام:
- دو قطعه عکس 4*3
- در صورت دانشجو بودن کپی کارت دانشجویی
- کپی کارت ملی
- کپی صفحه اول شناسنامه
- تصویر فیش بانکی به مبلغ صد هزار تومان، به شماره حساب 107428525007 به حساب بانک ملی - سیبا - شعبه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ضمناً 50% تخفیف شامل دانشجویان و 25 درصد شامل اعضای هیات علمی خواهد شد .
تذکرات:
- مسئول ثبت نام و صدور گواهی نامه آقای جهانگردی، شماره پژوهشگاه: 021-88046891 داخلی:228
- ارائه اصل فیش بانکی هنگام ثبت نام ضروری است.